Ook Rembrandts Marten en Oopjen hebben een slavernijverleden

Het onderwerp ligt gevoelig, iedere beslissing wordt uitgebreid bediscussieerd. Een fout is zo gemaakt, en kun je het ooit voor iedereen goed doen?

Valika Smeulders, hoofd geschiedenis van het Rijksmuseum, neemt de proef op de som. In het depot haalt ze een grote wandkaart tevoorschijn met daarop een vreemde voorstelling: een dorp staat in brand, zwarte mensen rennen weg, belaagd door witte, gewapende mannen en woeste honden. Het is een weergave uit 1737 van een strafexpeditie tegen ontsnapte slaven in de kolonie Suriname. Twee zwarte vrouwen bestuderen de tekening en reageren geschokt. “Het gevoel van verzet komt heel sterk bij me naar boven, ik vind het heel pijnlijk om te zien”, zegt er een. “Ik wil zo’n kaart niet ophangen zonder dat ik weet wat het met mensen doet”, zegt Smeulders even later.

Suiker van de plantages

In een museum dat de geschiedenis van Nederland ademt werd het hoog tijd dat ook deze zwarte bladzijde belicht wordt, vindt directeur Taco Dibbits. Eigenlijk had de tentoonstelling al open moeten zijn, de documentaire geeft nu een voorproefje. Dibbits was verbaasd over de hoeveelheid objecten in het museum die een link bleken te hebben met de slavernij. De opvallendste zijn wel publiekslievelingen Marten en Oopjen, de beroemde portretten van Rembrandt. De vader van Marten verwerkte suiker, afkomstig van plantages. Oopjen trouwde een tweede keer met een man die in de koloniën tot slaaf gemaakten hield.

Voer voor discussie wordt verzorgd door junior conservator Stephanie Archangel die een zaal vol geïnteresseerde, overwegend witte luisteraars uitlegt waarom ze het liever heeft over tot slaaf gemaakte mensen dan over slaven, of witte mensen een betere term vindt dan blanken. Ze moet moeite doen om het woord neger uit haar keel te persen. “Negers werden op inventarislijsten gezet”, zegt ze. “Ik heb koeien, schapen en negers.”

Het team dat de tentoonstelling maakte is bewust samengesteld uit zwarte mensen, zoals Smeulders en Archangel, en witte mensen als senior conservator Eveline Sint Nicolaas. Zij dacht de gevoeligheden wel zo’n beetje te kennen, maar werd zich bewust van haar witte perspectief. Zo zag ze jarenlang niet dat op een schuttersstuk van Van der Helst ook een zwarte jongen staat. De documentaire zit vol met dit soort confronterende observaties en zet de kijker zo aan het denken over de eigen blik op de geschiedenis.

‘Nieuw Licht - Het Rijksmuseum en de slavernij’ is maandag 15 februari om 20.25 uur te zien op NPO2

Lees ook:

Nederlanders vinden slavernijverleden ernstig, maar achten excuses niet op zijn plaats

Nederlanders vinden in meerderheid het aanbieden van excuses voor het Nederlandse slavernijverleden niet nodig. Dat blijkt uit een enquête van I&O research in opdracht van Trouw.