Onthutsende doorkijkjes op Curaçaose revolte

In Nederland veroorzaakte de inzet van mariniers een omslag bij politici. Bemoeiden zij zich tot dan toe niet met een rijksdeel waar alles goed leek te gaan, nu vroegen zij zich af waarvoor Nederlandse troepen waren ingezet. Voor de bescherming van een blanke sociale bovenlaag die daar al meer dan een decennium aan de macht was en onderling de baantjes verdeelde, zodat de zwarte meerderheid geen kans had uit de underdogpositie te komen? Opeens besefte men dat Nederlandse ministers bij bezoeken aan de Antillen altijd vakkundig in de luren waren gelegd. Ze kregen bijvoorbeeld nooit de kans met de oppositie te praten.

Nederland voelde zich door de inzet van mariniers internationaal te kijk gezet en ging aansturen op de onafhankelijkheid van de rijksdelen overzee. Maar de internationale gemeenschap keurde het helemaal niet af. Integendeel, de Verenigde Staten en Venezuela hadden juist overwogen zelf in te grijpen. De enigen die Nederland aanklaagden als koloniaal land, waren de Nederlandse politici zelf. Dat blijkt uit de bundels die Gert Oostindie over 30 mei 1969 heeft samengesteld. De een bevat wetenschappelijke artikelen en in de ander laat hij vijftien hoofdrolspelers aan het woord. Door deze combinatie ontstaat een vrijwel compleet en zeer levendig beeld over de gebeurtenissen zelf, de oorzaken en de gevolgen. Merkwaardig genoeg liggen de voornaamste gevolgen buiten Curaçao. Niet de Antillen kregen de onafhankelijkheid opgedrongen, maar Suriname. En op Aruba speelde dertig mei de separatistische beweging in de kaart, wat leidde tot de status aparte.

Maar wat heeft dertig mei de massa van de bevolking opgeleverd? Bankdirecteur Lionel Capriles zegt het zo: ,,Laat ik eerlijk zeggen: de zwarte Curaçaoënaar die in een rijke wijk woont, zal zeggen dat het volk erop vooruit is gegaan. Maar de zwarte Antilliaan die op Seru Fortuna woont, of in een krot op Souax, zal zeggen dat hij niets heeft gewonnen bij de zwarte politici, die goed verdienen terwijl hij nog in armoede leeft. Er zijn meer mensen slechter dan beter van geworden.'

Nieuwe gezichtspunten brengen de bundels ook over de achtergronden van de vakbondsmars. De commissie-Römer die dertig mei onderzocht, verklaarde nog dat er geen samenzwering aan ten grondslag lag. Maar nu blijkt dat er een politieke afspraak was tussen de radicale jongeren rond Stanley Brown en zijn opruiende blad Vitó en de radicale vakbondsleiders Godett en Nita. Het ging hen om een politieke omwenteling. Onder de vlag van de solidariteit tussen alle arbeiders schoven zij de gematigde vakbond van Ong-A-Kwie, de direct betrokken bond bij het arbeidsconflict, opzij en gaven zij de mars een politiek karakter.

Verder wordt duidelijk dat de katholieke kerk onbedoeld meehielp dertig mei te creëren. In zijn ijver om het politieke establishment van de regerende DP te ondermijnen en invloed te houden op de zwarte massa, steunde bisschop Holterman Stanley Brown met raad, daad en geld. Welke geest de bisschop opriep, heeft hij niet kunnen bevroeden, maar Brown geeft toe: ,,Ik heb achteraf weleens het idee gehad dat ik zelf ook gebruikt ben. Door de katholieke kerk, de Arabische groep, de NVP. En ik denk dat, samen met mij, ook de vakbonden zijn gebruikt.'

Dertig mei heeft grote gevolgen gehad, meestal tegengesteld aan wat werd beoogd. Een betere positie voor de arbeiders wilde men. Maar na dertig mei werd de economie dolgedraaid. Ong-A-Kwie geeft toe dat de vakbeweging zich na dertig mei vergaloppeerd heeft: ,,Maar wat verwacht je ook als iemand ingaat op al je eisen? Als ik tachtig gulden vraag, denk ik dat er onderhandeld zal worden, om op veertig gulden uit te komen. Maar als ik meteen tachtig gulden krijg, vraag ik de volgende keer gewoon honderdtwintig gulden. Zo is het gegaan, ik vertel geen sprookjes.'

Er zijn wel verworvenheden. De raciale scheidsmuren zijn minder hoog, zodat zwarten in het bestuur en de politiek heel gewoon zijn. Jonge mensen van welke kleur ook hebben grotere stijgingskansen. Maar het systeem van de politieke patronage is niet veranderd. Massaal vergaven de nieuwe zwarte machthebbers ambtelijke baantjes aan hun kiezers. ,,Ambtenaren met loon naar relatie' noemt Munneke hen, in plaats van ,,ambtenaren met loon naar prestatie'.

De grote winst van dertig mei moet men zoeken op cultureel vlak. Er is een grotere waardering voor het Papiamento en de eigen kunstuitingen, met name de muziek. Maar of er ook meer respect is? Oostindie merkt op: ,,Om respect en meer kansen wordt nog steeds geschreeuwd, maar nu mede gericht aan het adres van een lokale en inmiddels overwegend Afro-Curaçaose politieke elite, die kennelijk geen wezenlijk anders en effectief beleid weet te voeren.'

Een relativerende bijdrage heeft Harry Hoetink. Hij wijst er terecht op, dat er genoeg landen zijn met zwaardere redenen voor een dertig mei, die daar toch niet is gekomen. En dat in landen waar geen dertig mei is geweest, toch dezelfde verworvenheden zijn gekomen. Hoetink citeert ook uit correspondentie van Debrot, die toen als gouverneur te maken had met de ministersploeg. Debrot vroeg zich af, of hij de ministers niet nadrukkelijker had moeten waarschuwen. Maar wat moest hij met hen? De een omschreef hij als ,,a kerstboom full of decorations from Venezuela + Colombia, Monaco + Andorra'. Van een ander zegt hij dat die leed aan ,,impotentia intellectualis'. En de ,,Arubanen waren forenzen, met haastige spoed die zelden goed was'. Dit soort onthutsende doorkijkjes is er legio in beide bundels.