Review
Onderbelicht portret van kunstenaarshuwelijk
'Jan Gat' ofwel 'De Verwoeste Stad' is het Rotterdamse oorlogsmonument waardoor Ossip Zadkine in Nederland bekend is. Zijn vrouw Valentine Prax, die een minstens even verdienstelijk kunstenaar was, is níet beroemd.Toch beschreef Zadkine haar, samen met Henry Moore, als de grootste kunstenaar: ,,Als ze een man was geweest, had ze veel meer bereikt.'
Waarom bleef Valentine Prax naar verhouding zo onbekend? Van een portret van het kunstenaarshuwelijk Prax-Zadkine mag verwacht worden dat het daar meer licht op werpt.
In 1918 leren Zadkine en Prax, beiden in de twintig, elkaar in Parijs kennen. De Rus Zadkine was aanvankelijk door zijn vader naar familie in Engeland gestuurd om het houtbewerken onder de knie te krijgen. Daarna ging hij naar de academie in Parijs. Valen tine was ook een immigrant, afkomstig uit Frans-Algerije waar ze een klassieke kunstopleiding had voltooid. In een armoedig studiocomplex in Montparnasse zijn ze buren, allebei arm en ontheemd.
Uit eenzaamheid zoekt Prax Zadkine op met de vraag wat hij van haar tekeningen vindt. Hij keurt ze af als te academisch en stimuleert haar om haar eigen fantasie te gebruiken. Haar schilderkunst ontwikkelt zich tot een modernistisch mengsel van kubisme en expressionisme. In haar kleurrijke, gedetailleerde schilderijen drukt zij persoonlijke ervaringen uit.
De extraverte Zadkine introduceert de dodelijk verlegen Valentine in het bruisende Montparnasse, een vergaarbak van internationale kunstenaars. De buren worden vrienden. Maar hoe uit die vriendschap een huwelijk wordt, laat het boek onderbelicht. Wie meer wil weten over liefdesperikelen of passie moet elders zoeken. Over hun kinderloosheid, wordt slechts opgemerkt dat Valentine haar verdriet hierover heeft uitgedrukt in het schilderij 'Maternité Impossible'.
Opvallend is dat het kunstenaarschap van Zadkine zwaar leunde op Valentine, die een soort moeder voor hem was. Zij exposeerde regelmatig, ook in het buitenland en verkocht zó goed dat zij aanvankelijk kostwinner was. Zij bestierde de zaken en was de belangrijkste criticus van Zadkine's werk.
Maar wie zoekt naar bespiegelingen van dit kunstenaarspaar over hun werk, elkaars werk of dat van anderen, komt in dit boek bedrogen uit. De diepgang, die inzicht kan geven in hun (artistieke) drijfveren of karakters, ontbreekt. Wel wordt het tijdsbeeld waarin zij figureren indringend weergegeven, vooral dat van de oorlog en de bezetting, die Prax alléén doorbrengt, in hun tweede huis op het platteland van Quércy. Deze periode, de meest dramatische in hun leven, begint als Valentine in 1940 naar Parijs gaat om Zadkine's beelden in veiligheid te brengen. Na drie maanden keert ze naar het platteland terug om haar man naar de boot te begeleiden die hem naar New York zal brengen. Hij vlucht, zijn vader is Joods. Alleen, en soms hongerig, knokt en schildert Valentine zich door de oorlog heen. De dreigende confiscatie van hun huis als verondersteld Joods bezit weet ze te voorkomen.
Na de oorlog laat Zadkine op zich wachten. Valentine krijgt een (vals) overlijdensbericht, verzonden door een vrouw met wie hij in Amerika samenwoont. Osip ontglipt haar en keert pas later ziek en berooid naar Valentine terug. De auteur wijdt nog een paar regels aan Zadkine's vreemdgaan met andere vrouwen, maar het blijft bij een enkele toespeling over een onderwerp dat dit brave portret van een huwelijk had kunnen intensiveren. Waarom werd híj wel en zíj niet beroemd? Was het de introvertie van Valentine Prax of was het de ondergeschikte positie van de vrouw in het algemeen die haar de das omdeed?
Dat ze als kunstenaar niet serieus werd genomen, blijkt uit de manier waarop de gemeente Parijs met de nalatenschap is omgegaan. Na haar dood wilde Valentine een Zadkine/Prax-museum. Het Zadkine museum kwam er, maar háár oeuvre werd niet de moeite waard gevonden en verkocht aan een Nederlandse galerie.
