Om Pim Lammers’ verhaal over pedofilie écht te begrijpen, moet je oog hebben voor zijn literaire middelen

Het is zo’n schurend, kort verhaal waar je je als lezer direct ongemakkelijk bij voelt. Pim Lammers, nu kinderboekenschrijver, publiceerde Trainer in 2016, aan het begin van zijn carrière, voor een volwassen publiek op het literaire platform De Optimist. Het gaat over een jongen van ongeveer twaalf jaar die door zijn voetbaltrainer wordt betast en die in zijn onschuld geniet van de aanraking.

Maar is dit verhaal daarom ‘een verheerlijking van seksueel misbruik’, zoals de ultrakatholieke actiegroep Gezin in Gevaar en Tweede Kamerlid Wybren van Haga stellen? En is de schrijver dus een ‘pedofilie-activist’?

Die interpretatie is ‘absurd’, zegt Jeroen Dera, universitair docent Nederlandse letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. “Het verhaal gaat deels over ontluikende seksuele gevoelens, in dit geval homoseksuele gevoelens. De jongen – het is geschreven vanuit zíjn perspectief – verlangt ernaar aangeraakt te worden door zijn trainer. Maar als volwassen lezer voel je: het is hartstikke fout wat die trainer doet. Dit is geen verheerlijking, het is juist een vorm van kritiek.”

Symbolische aanwijzing

Om dat te zien moet je wel oog hebben voor de literaire middelen die de auteur inzet, verduidelijkt Dera. Tegen het einde van het verhaal, als de trainer zijn hand onder de onderbroekrand van de jongen schuift, klinkt er bijvoorbeeld onverwachts een ‘schelle fluittoon’. “Officieel is dat de fluittoon die het einde van de wedstrijd aangeeft, maar het is ook een symbolische aanwijzing dat hier een norm wordt overschreden. Daarna staat er: de vingers trekken zich terug.”

Het onbegrip rond het verhaal laat volgens Dera zien dat veel mensen in deze tijd van ontlezing nauwelijks meer in staat zijn om een tekst subtiel te lezen, áls ze het verhaal van Lammers al hebben gelezen. Ze staan niet meer open voor dubbelzinnigheden. Bovendien denken ze dat een auteur die over een pedofiel schrijft, zelf óók een pedofiel is. Alsof Roald Dahl een kannibaal zou zijn omdat er in zijn werk weleens een kind wordt opgegeten.

Daar komt volgens Dera bij dat de critici de literatuur misbruiken als een dekmantel voor hun conservatieve agenda. “Er is een groep mensen die vindt dat je kinderen niet moet lastigvallen met het onderwerp seksualiteit, want daar zouden ze nog niet aan toe zijn. Maar kinderen zijn op het einde van de basisschool al volop bezig met hun seksuele ontwikkeling. Dat hebben we als samenleving lang onderdrukt. Schrijvers proberen het taboe nu te doorbreken. Terecht, want sommige kinderen worden al jong gepest omdat ze anders zijn. De boeken van Pim Lammers helpen om erover te praten.”

Doodsbedreigingen

Lammers moest zich dit weekend terugtrekken als schrijver van het Kinderboekenweekgedicht 2023 omdat hij na de pedofilie-beschuldiging ernstige doodsbedreigingen kreeg. Collega’s die het voor hem opnamen, zoals kinderboekenschrijver Jacques Vriens, worden inmiddels ook met de dood bedreigd.

Een gevolg van de affaire is dat de boeken van Lammers de winkel uitvliegen. Zijn nieuwste dichtbundel Ik denk dat ik ontvoerd ben is inmiddels grotendeels uitverkocht. Uitgever Querido laat vijfduizend exemplaren bijdrukken. Die komen donderdag beschikbaar.

Door alle ophef zijn veel leraren op het idee gekomen om Lammers’ boeken voortaan in de klas te behandelen als aanknopingspunt om over seksualiteit en gender te praten, hoort Dera om zich heen. “Dat is het paradoxale: de critici hebben één slag gewonnen, maar tegelijk hebben ze de volle aandacht gevestigd op de ideologie die ze wilden bestrijden.”

Lees ook:

Pim Lammers trekt zich terug vanwege doodsbedreigingen, kun je nog schrijven over schurende onderwerpen?

Onder druk van doodsbedreigingen vanwege een verhaal uit 2015 trekt kinderboekenschrijver Pim Lammers zich terug als schrijver van het kinderboekenweekgedicht.