Vreemde favorietenLiteraire expeditieverslagen
Om echt te slagen moet een expeditie mislukken
Wat lezen onze recensenten zelf graag? Marnix Verplancke verliest zich in expeditieverslagen.
‘I do not think we can hope for any better things now. We shall stick it out to the end, but we are getting weaker, of course, and the end cannot be far. It seems a pity, but I do not think I can write more.’ Het zijn de laatste woorden uit het dagboek dat poolreiziger Robert Scott bijhield tussen 26 november 1910, toen hij met de Terra Nova en haar bemanning koers zette naar Antarctica en 29 maart 1912, zijn vermoedelijke sterfdag.
Scott wilde als eerste de geografische Zuidpool bereiken, het eindeloze, barre en verblindende wit doorploegen om er zijn vlag te planten. Maar toen hij op 17 januari 1912 na heel veel ontbering en tegenslag eindelijk de pool bereikte, zag hij er al een vlag staan, die van de Noor Roald Amundsen. Alles was tevergeefs geweest. Hij was de tweede op de pool, besefte hij, en alleen de eerste zou de geschiedenisboeken halen. Teleurgesteld vatte hij samen met zijn kompanen de terugreis aan, maar de Terra Nova zouden ze nooit meer bereiken. Hun tent, met daarin hun bevroren lichamen en het dagboek, werd pas een half jaar na hun dood teruggevonden.
Scotts mislukking luidde niet alleen het einde van een tijdperk in, het was ook het einde van een bepaald type mens, denk ik wel eens. Natuurlijk was de expeditie niet goed voorbereid, bleken de motorsledes te zwaar en niet opgewassen tegen de poolomstandigheden en was Scotts keuze voor pony’s om zijn voorraden te vervoeren misschien niet zo slim. Maar daar gaat het me niet om. Wat de man dreef, zijn eer en trots natuurlijk, maar ook die zoektocht naar zijn tragische zelf die hij in uitputting en pijn dacht te kunnen vinden, vind ik fascinerend. Hij liet er zelfs zijn pasgeboren zoontje voor achter in Engeland.
Opvolgers en voorgangers van Scott
Veel poolreizigers gingen Scott voor en velen zijn hem gevolgd. Nederland heeft Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck en vergeet nooit de verschrikkelijke overwintering op Nova Zembla in de winter van 1596/1597.
België is nog steeds trots op Adrien de Gerlache die tussen 1897 en 1899 met zijn schip Belgica als eerste overwinterde op Antarctica, waardoor het continent onder meer een Antwerpeneiland en een Luikeiland heeft. Maar geen van deze kan de tragiek van Scott ook maar benaderen. Om echt te slagen moet een poolexpeditie immers mislukken, zoals ook Fergus Fleming in ‘Negentig graden noorderbreedte’ aantoont. De ultieme poolheld uit dat boek is ongetwijfeld Sir John Franklin, die in 1845 met twee schepen koers zette naar de Noordpool en van wie nooit nog iets werd vernomen.
Dergelijke poolreizen tonen de sublieme schoonheid van het menselijk streven naar het ongrijpbare, en uiteindelijk ook die van de mislukking en de dood. Vandaar dat ik elke keer een koude rilling over mijn rug voel lopen als ik die laatste, profetische woorden lees. I do not think we can hope for any better things now.
Tip 1 Zuidpool
Ook de Ier Ernest Shackleton was op zoek naar een primeur. Niemand voor hem had Antarctica van kust tot kust doorkruist, dus zette hij in 1914 zijn Endurance-expeditie op die op een totale mislukking uitdraaide. ‘Zuid’, geschreven door de expeditieleider zelf, vertel het verhaal van die mislukking die uiteindelijk aan drie mannen het leven kostte. De Endurance kwam vast te zitten in het pakijs, werd vermorzeld tussen de schotsen en zonk, waarna de bemanning twintig maanden nodig had om de bewoonde wereld te bereiken.
Voss - Patrick White; Everyman; 440 blz.€ 16,99
Tip 2 - Spitsbergen
Poolreizigers waren hoofdzakelijk mannen, maar er waren ook uitzonderingen, zoals dit verslag uit 1934 bewijst. Ritter was de eerste Europese vrouw die op Spitsbergen overwinterde, en dat allemaal omdat ze haar man was gevolgd die het in zijn hoofd had gehaald dat hij pooljager wilde worden. Eens ter plekke vond Ritter het maar niets, hele dagen regen tot het begon te sneeuwen en daarna bleef het 132 dagen donker. Maar toen ze haar verzet opgaf tegen het land en zijn klimaat en besefte hoezeer zij als burgervrouw afgedreven was van de natuur, begon ze er zich thuis te voelen. En wilde ze zelfs niet meer weg.
Een vrouw in de poolnacht - Christiane Ritter ; Querido; 220 blz. € 20
Tip 3 - Woestijn
Dat het sublieme niet alleen verborgen ligt tussen het ijs, maar ook gevonden kan worden in het Australische zand toonde Nobelprijswinnaar Patrick White in ‘Voss’. Deze roman over een expeditie die in 1845 de immense Australische woestijn wil doorkruisen, trekt messiaanse parallellen tussen de pionier en de religieuze held. Centraal staat de Duitse ontdekkingsreiziger Voss, die White baseerde op de historische naturalist Ludwig Leichhardt. White weeft een knagend platonische liefdesrelatie door het levensverhaal van Voss, waardoor zijn ondergang nog schrijnender wordt.
Zuid - Ernest Shackleton; Atlas; 440 blz.
Lees ook:
D100 #3 Bernice Notenboom: de laatste Poolreizigster
Haar pincode? Haar inlogcodes? Allemaal vergeten bij thuiskomst van haar poolexpedities. Op die nietigmakende, weidse ijsvlakte telt alleen overleven.
