Oh ironie, een voorstelling over een virus die wordt platgelegd door een virus

“Het was de tweede try-out. We waren in Sneek en bekeken samen met het publiek die laatste persconferentie van Rutte. Daarna hebben we de voorstelling gespeeld en na afloop in de kleedkamer wisten we: dit was het dan.”

Acteurs Tom de Ket (61) en George van Houts (62) vertellen over het voorlopige einde van ‘Pandepaniek‘ van De Verleiders, het populaire theatergezelschap waarvan zij de geestelijk vaders zijn. Pandepaniek, waarin vijf mannen zijn gestrand in een wachtkamer en in quarantaine moeten blijven tot een gevaarlijk virus is bestreden, zou op 29 oktober in het DeLaMar Theater in Amsterdam in première gaan. Maar DeLaMar heeft, net als veel andere theaters, de deuren gesloten tot half november. Aangezien de voorstellingen van de Verleiders grotendeels in de try-outperiode worden afgemaakt, besloten ze de productie stil te leggen. Dit is ironie ten top: een voorstelling over een virus die wordt platgelegd door een virus.

Maar er is volgens de mannen meer aan de hand. Corona heeft de samenleving in twee kampen verdeeld: de gehoorzamen en de ongehoorzamen. De Ket: “Voor het eerst sinds ik theater maak, heb ik het gevoel dat ik moet oppassen met wat ik zeg. Er wordt zó fel gereageerd als je een afwijkende mening hebt.” Van Houts, die de afgelopen jaren zelf volle zalen trok met zijn theatercolleges over onder meer ‘andere feiten over 9/11’, en die afgelopen weekend nog figureerde als een van de Nederlandse complotdenkers in ‘Zondag met Lubach’: “Als je te hard gaat roepen dat er iets niet klopt, ben je dus meteen complotdenker. Tegelijk wordt er zo veel ontregeld. Ik weet, ook door eerdere voorstellingen, nogal wat over geld. De schulden die we nu maken, gaan we op de jeugd afwentelen bijvoorbeeld. Dat mag je al niet zeggen.”

Geen vage bronnen

In hun voorstelling gaat het juist ook over die schulden, over landen die nagenoeg failliet gaan door de lockdowns en de vergaande economische maatregelen. Want dergelijke verhalen zijn het handelsmerk van De Verleiders: een door literatuur en wetenschap onderbouwde mix van drama, comedy en interactie; verhalen om op te kauwen. Tom de Ket citeert zijn eigen personage in de voorstelling: “Sinds deze crisis trokken beleggers 83 miljard terug uit derdewereldlanden. In India verloren 112 miljoen mensen hun baan. Direct en indirect veroorzaakt corona in Afrika een hongersnood van bijbelse proporties.”

De Ket heeft nog veel meer materiaal. Hij pakt een boek van een indrukwekkende stapel. Het is net verschenen, van econoom Dirk Bezemer, met de veelzeggende titel ‘Land van kleine buffers’. Ook haalt hij er het artikel van Erwin Kompanje bij, filosoof en klinisch ethicus bij het Erasmus MC, en een stuk dat de coronacijfers onder de loep neemt, uit The Financial Times. Ze willen maar zeggen: het zijn niet direct vage bronnen waar ze zich op baseren.

Vooruit, nog een parafrase uit Pandepaniek. De Ket gaat ervoor zitten: “KLM, onze ‘blauwe trots’ kreeg van de staat miljarden euro’s tegelijk. Maar waar gaan die miljarden naartoe? Naar de leasemaatschappijen waarvan de KLM zijn vliegtuigjes leaset. Want onze ‘blauwe trots’ heeft nauwelijks eigen kisten. Het andere deel gaat naar de kerosinehandelaren omdat de brandstof al van tevoren was ingekocht. Dus betalen wij belastingbetalers nu peperdure kerosine.” Iets waar journalisten van Follow the Money ook over berichtten. “Minister Hoekstra kreeg er nog een Kamervraag over”, zegt De Ket. “En de minister antwoordde dat de regering zich niet mag bemoeien met de interne bedrijfsvoering. Wat? Daarom hadden we toch juist al die KLM-aandelen gekocht?”

De Ket schudt zijn hoofd: “Als ze dan toch zo veel geld bijdrukken, kunnen het ze echt veel beter aan de culturele sector geven. Die sector knokt, en maakt, en is vitaal. Bovendien zijn we nog duurzaam ook.”

‘Je hebt wel het gevoel dat je mensen aan het denken zet’

Toen de Verleiders in 2012 begonnen, waren de theaters wat huiverig. Het partnerschap van de Verleiders – waar Inge Bos, van Bos Theaterproducties, ook deel van uitmaakt – moest moeite doen om uit te leggen dat er heus publiek was voor hun ‘standup-college’ over weinig romantische onderwerpen als vastgoedfraude en wanbeleid van de banken. Toen een aantal grote theaters het eindelijk aandurfde om De Verleiders te boeken, was het meteen raak. Langzaam groeide hun faam, en hun productie ‘Door de bank genomen’ was in 2014 een regelrechte hit.

Het gezelschap, dat verder bestond uit Pierre Bokma, Victor Löw en Leopold Witte en later wat wisselingen kende, trok door het land om in zalen te vertellen hoe dat nou écht zat met ons labiele monetaire stelsel. Van Houts pleitte zelf bij de Tweede Kamer voor meer onderzoek en meer openheid. Dat onderzoek kwam er. Een vuistdik rapport, waar vervolgens ‘geen bal’ mee werd gedaan.

Hun voorstelling over grote farmaceuten, ‘Slikken en stikken’, leverde eenzelfde bijval en eenzelfde gebrek aan politieke actie op. De Ket: “Maar je hebt wel het gevoel dat je mensen aan het denken zet”. De mannen kregen steun, goedkeurende recensies en nu hebben ze dus een stuk dat mensen wijst op de economische gevolgen van de pandemie. Maar ze kunnen het niet spelen. “Meestal heb ik veel te vertellen, maar hier heb ik geen antwoord op”, zucht Van Houts.

Gebarentolk

Er staan twee filmpjes op internet waarin De Ket en Van Houts hun voorstelling Pandepaniek aankondigen in de vorm van een persconferentie, compleet met gebarentolk. In het eerste filmpje wordt theater verboden en is applaus voortaan alleen nog bedoeld voor de ‘werkelijk vitale beroepen’. In het tweede filmpje wordt de economie helemaal afgeschaft. “Alleen samen, met z’n allen, krijgen we de gehele economie eronder”, zeggen ministers Van Houts en de Ket in koor.

Zo erg is het nog niet, maar toch. “Toen we de filmpjes maakten, leken ze nog best extreem”, zegt De Ket. “Nu zijn we er al bijna. Onze voorstelling werd trouwens meteen aan een Italiaans gezelschap verkocht en zou in december in Rome in première gaan. Uitgesteld natuurlijk.”

“Wij maken onze voorstellingen met nauwelijks subsidie, net als een groot deel van de theatermakers in Nederland. We spelen voor de opbrengst van de kaartjes, we hebben zeventig à tachtig optredens in goed gevulde zalen nodig om rendabel te zijn. Dat geldt niet alleen voor ons. Als dit zo doorgaat vallen er veel meer producenten om en zeker de helft van de theaters. Een culturele slachting wordt het. En waarom?”

Troosttheater

Natuurlijk snappen ze dat er tegen de verspreiding van dit coronavirus maatregelen worden genomen, zeggen de makers. Maar weegt de prijs van die maatregelen op tegen de gevolgen ervan? Dat willen ze zich hardop kunnen afvragen. Het liefst in het theater. De plek waar je samenkomt, waar je inzichten deelt, of juist van mening verschilt. Want er is zo veel te onderzoeken.

De Ket: “Ik heb me geërgerd aan het fenomeen ‘troosttheater’ waar je samen de realiteit gaat zitten vergeten. Dat hebben we toch helemaal niet nodig nu? Nuchterheid om de wereld te bekijken, een goed gesprek met het publiek, daar heb ik behoefte aan. En het publiek had dat ook, tot nu toe dan toch. Er is zo veel om je over te verbazen, ik heb nauwelijks genoeg vraagtekens. Miljardairs die sinds de coronacrisis vele malen rijker zijn geworden, techbedrijven die floreren.” Hij is even stil. “Je zou er bijna een complot in zien.”

Lees ook:

Ook al mocht niet alles in #niksteverbergen helemaal waar zijn, het is evengoed schokkend

“Wie heeft de voorwaarden gelezen?” vraagt Verleider Tom de Ket. Vrijwel niemand in theater Carré. Zo achteloos is ons gedrag in de virtuele wereld. “We laten ons in onze eigen reet kijken.”

Lees ook:

Cabaretier George van Houts: ‘Ik ben meer dan de zielige man die te vroeg zijn vrouw verloor’

In de serie ‘tien geboden’ interviewt Arjan Visser bekende en minder bekende Nederlanders aan de hand van de Bijbelse tien geboden over hun leven, wereldbeeld en religie. Deze week: cabaretier George van Houts.