De Oekraïense regisseur Maryna Er Gorbach toont in Klondike de impact van oorlog op burgers. Een van de tragedies in haar film betreft vlucht MH17.
Het Oekraïense oorlogsdrama Klondike begint op 17 juli 2014, de dag dat het Malaysian Airlines-toestel MH17 wordt neergehaald boven de Donbas. In de film zie je hoe brokstukken van het toestel op het erf van Irka en Tolik belanden. Het Oekraïense echtpaar heeft kort daarvoor al te maken gehad met een verdwaalde granaat die een deel van hun huis heeft weggeslagen.
Het zijn aangrijpende beelden. Na een oorverdovende knal zien Irka en Tolik in de verte een grote zwarte rookpluim. Mensen spoeden zich naar de plek waar een groot vliegtuig blijkt neergestort. ‘Zoek de zwarte doos, kom op!’, klinkt het. Er wordt een rugzak doorzocht, en dan dringt het door: ‘Dit is een burgerluchtvaart-toestel!’
Acteurs naar het front
De Oekraïense regisseur Maryna Er Gorbach (41) was zelf in Odessa toen de tragedie zich in de Oost-Oekraïense Donbas voltrok, vertelt ze via een videoverbinding vanuit Istanbul waar ze met haar Turkse echtgenoot is neergestreken. “Ja, kun je je voorstellen, ik kom uit Oekraïne en ga naar Turkije, van oorlogs- naar aardbevingsgebied.”
Het is moeilijk, vertelt ze, die continue onrust. “Enkele acteurs uit Klondike hebben zich aangesloten bij het Oekraïense leger en staan nu aan de frontlinie in Bachmoet. Ook crewleden vechten mee. De echtgenoot van een van mijn assistentes hebben we helaas verloren, hij is omgekomen in het leger. Ik dank God dat de anderen nog in leven zijn.”
Oorlogschaos voelbaar
Klondike beleefde zijn wereldpremière begin vorig jaar, op het prestigieuze filmfestival van Sundance in Amerika waar Er Gorbach een regieprijs won. Het was kort voor de Russische invasie van Oekraïne. Klondike, dat door Oekraïne werd afgevaardigd naar de Oscars, speelt acht jaar eerder, in en rond het huis van de hoogzwangere Irka en haar man Tolik. Het echtpaar woont in Oost-Oekraïne vlakbij de Russische grens waar de film de chaos van de oorlog voelbaar maakt. En vooral: de impact van de oorlog op burgers.
Het gaat om de raket die een groot passagiersvliegtuig neerhaalt en 298 onschuldige slachtoffers maakt. Om de granaat die een deel van het huis wegblaast waarin Irka en Tolik hun eerste kindje verwachten. Om pro-Russische separatisten die opeens op het erf staan. Om Irka’s jongere broer Yaryk uit Kiev die het stel probeert weg te krijgen uit het oorlogsgebied.
“Voor mij en mijn omgeving was de MH17-catastrofe in 2014 een enorme schok”, zegt Er Gorbach. “We waren bezorgd en bang en hadden zoals iedereen veel vragen waarop geen officiële antwoorden kwamen. Tegelijkertijd bracht de tragedie aan het licht wat er gaande was. Er was een bezetting gaande, een oorlog op de grens van Oekraïne en Rusland. Het kon niemand meer ontgaan dat dit een oorlog was, geen lokaal conflict, zoals de Russen ons wilden doen geloven.”
Wakker worden in oorlogsgebied
Er Gorbach waakte er wel voor om een oorlogsfilm te maken in de klassieke zin van het woord. “Ik wilde geen oorlogshandelingen in mijn film, geen oorlogsesthetiek. Ik was er niet op uit om het publiek te shockeren, of van oorlog entertainment te maken. Het gaat mij om de traumatische ervaringen van Irka en Tolik, een Oekraïens echtpaar dat wakker wordt in oorlogsgebied. Het perspectief ligt vooral bij de zwangere Irka.”
In Klondike zit ook een korte scène met een Nederlands echtpaar dat op de plek van het neergehaalde Malaysian Airlines-toestel MH17 zoekt naar hun dochter. De ouders zijn zichtbaar in shock. Achter hun gezichten openbaart zich een wereld van verdriet.
“Ja, ik wilde op een respectvolle manier omgaan met de tragedies die zich in het gebied voordoen”, zegt ze. “Ik wilde dat men de tragedies niet zou vergeten, ook niet het drama van de Oekraïners die vierentwintig uur per dag leven met de Russische bezetting, en met alle Russische propaganda. De plaatselijke bewoners leven in een huiveringwekkende realiteit.”
De logica van de parasiet
In Klondike heeft Toliks Oekraïense vriend Sanya zich aangesloten bij de pro-Russische separatisten die in de Donbas actief zijn. Op een gegeven moment zegt Sanya: ‘Als de Russen komen, zullen we in rijkdom leven.’
“Ja, dat is een veelzeggende uitspraak”, zegt El Gorbach, die meteen naar de titel van haar film verwijst. “Klondike is een regio in Canada waar in de negentiende eeuw goud werd gevonden. Dat leidde tot de befaamde Goldrush van Klondike. Ook de Russische Federatie beschikt over een grote hoeveelheid natuurlijke bronnen, denk aan de enorme gasvoorraad. Maar het punt is dat de Russen zijn gaan parasiteren op hun land. Het enige wat telt is business, geld. Daarom is de Donbas zo belangrijk voor Rusland, ook die regio is heel rijk aan grondstoffen. Er wordt oorlog gevoerd om de rijke grond.
“Waar het mij nu om gaat is de logica van de parasiet”, vervolgt ze, “een logica die de Russische Federatie probeert op te dringen aan de wereld. Maar een land bezetten en parasiteren op de natuurlijke bronnen is niet meer van deze tijd. Het is een ideologie die tot het verleden behoort, tot de tijd van de Goldrush van Klondike.”
Gevoelig voor Russische propaganda
Maryna El Gorbach wordt fel als ze het heeft over de volgens haar grootste parasiet. “Poetin is nu tweeëntwintig jaar president van de Russische Federatie maar alles wat hij heeft gedaan, was tegen vooruitgang. In Klondike ligt Tolik in de clinch met zijn vriend Sanya, de pro-Russische separatist. Sanya is gevoelig voor alle Russische propaganda. Hij denkt echt dat hij, meelopend met de Russen, rijkdom zal verwerven.”
“Toliks schoonbroer Yaryk, met wie hij ook overhoop ligt, vertegenwoordigt een nieuwe Oekraïense generatie”, legt de regisseur uit. “Hij is jonger, een dertiger die de Sovjettijd niet heeft meegemaakt. Hij woont in de grote stad, in Kiev. Hij luistert naar Oekraïense muziek en leest Oekraïense boeken. Hij vertegenwoordigt de Oekraïense protestgeneratie die niet begrijpt hoe je thuis kunt blijven zitten en afwachten.”
Gruwelijke slotscène
De hoogzwangere Irka die in de – eerlijk is eerlijk – vrij gruwelijke slotscène haar kind baart, vertegenwoordigt volgens El Gorbach de toekomst. “Het slot van de film was nooit bedoeld om mensen angst aan te jagen”, zegt ze. “Het klinkt misschien raar, maar ik heb in het dramatische einde van de film altijd een happy end gezien.”
Irka baart haar kind in extreme omstandigheden. Een granaat heeft haar huis verwoest. Even verderop is een passagiersvliegtuig neergeschoten. Er zijn veel onschuldige mensen gestorven. De gruwelen stapelen zich op. Er Gorbach: “Maar de geboorte van het kind is een wonder. Het toont de enorme kracht van de natuur. En de natuur, daar ben ik van overtuigd, is veel sterker dan een kalasjnikov. Veel sterker.”
Opgedragen aan alle vrouwen
Het is ook de reden waarom ze Klondike opdroeg ‘aan alle vrouwen’, zegt ze. “Door mijn film op te dragen aan de vrouw, draag ik hem op aan de toekomst. Irka is in de film al lang niet meer in het heden, ze is in de toekomst. Ze gaat een kind baren, dus moet er een etensvoorraad voor de winter worden aangelegd. Irka’s hele wezen is gericht op de toekomst. Ze bewijst dat het leven doorgaat in oorlogstijd, zelfs als er sprake is van een traumatische realiteit.”
Klondike is vanaf donderdag 16 maart te zien in de bioscoop.
Lees ook:
‘Butterfly Vision’ is een schrijnend portret van trauma en seksueel geweld aan het Oekraïense front
De Oekraïense regisseur Maksym Nakonechnyi vertelt het verhaal van een vrouwelijke soldaat die werd verkracht aan het front. Juist nu zich een grootschalige oorlog in Oekraïne voltrekt, is de film actueler dan ooit.
