Nineveh, weelderig lustoord van een wreed volk

Nineveh - hoofdstad van een wereldrijk
Rijksmuseum van Oudheden
★★★★☆

Het lijkt zo'n onschuldig tafereeltje: een vrouw zit met een kind op een paard, omgeven door wuivende bomen. Maar wie beter kijkt, ziet dat naast de vrouw soldaten staan opgesteld die de afgehakte hoofden van overwonnen tegenstanders tellen. De vrouw en haar kind maken geen gezellig ritje, ze zijn krijgsgevangen van het Assyrische leger.

Het reliëf is te zien op de tentoonstelling 'Nineveh - hoofdstad van een wereldrijk' in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden. En het is zeker niet de enige afbeelding op de expositie waaruit blijkt dat de Assyriërs niet zachtzinnig omgingen met de door hen overwonnen volkeren.

Veldtochten, belegeringen en veldslagen, steevast met een hoofdrol voor de koning, vormen een van de belangrijkste onderwerpen van de vele reliëfs die in de Assyrische hoofdstad Nineveh zijn gevonden. Ook de massale deportaties die de Assyriërs uitvoerden worden afgebeeld. De Assyrische koningen realiseerden zich dat ze de overwonnen volkeren niet alleen met militair geweld onder de duim konden houden. Ze dwongen daarom grote groepen mensen te verhuizen naar andere gebieden binnen het rijk. Volgens oude teksten werden in totaal meer dan 1,3 miljoen mensen gedeporteerd. De reliëfs tonen mannen, vrouwen en kinderen die in lange rijen op weg zijn naar een verre bestemming.

De Assyriërs lieten zich graag voorstaan op hun militaire macht en als spindoctors avant la lettre maten ze hun successen breed uit op de reliëfs. Toch denkt Lucas Petit, conservator Oude Nabije Oosten van het RMO, niet dat de Assyriërs wreder waren dan andere volkeren. "Wat ze wel deden, is alles laten zien op de reliëfs. Ze wilden niet braaf en lief zijn, maar uitdragen: wij zijn de sterksten, wij overwinnen iedereen. Het zijn succesverhalen, waarvan misschien maar de helft waar is."

Slechte reputatie

Mogelijk zijn de reliëfs en vele deportaties debet aan de slechte reputatie die de Assyriërs hadden. Nog eeuwen na de ondergang van het Nieuw-Assyrische rijk (911 - 612 voor Christus) stonden ze te boek als een verdorven en meedogenloos volk. Het bekendst is het bijbelverhaal over Jonas die de opdracht van God krijgt om de bewoners van Nineveh te waarschuwen dat ze zullen worden vernietigd als ze hun verderfelijke levensstijl niet veranderen. Ook in klassieke teksten komen de Assyriërs er niet goed vanaf en worden de koningen beschreven als lui en verwijfd.

Toch wisten de Assyrische koningen dankzij de vele veroveringsoorlogen het Nieuw-Assyrische rijk te laten uitgroeien tot een wereldmacht. Op het hoogtepunt strekte het rijk zich uit van de Middellandse Zee tot het Iraanse binnenland en van Turkije tot Egypte. In cultureel opzicht waren de Assyriërs minder invloedrijk dan de Oude Egyptenaren en Hettieten, maar ze heersten wel over een veel groter gebied.

Rond 700 voor Christus riep koning Sennacherib de stad Nineveh, bij het huidige Mosul in Irak, uit tot hoofdstad van het Assyrische rijk. Daarna groeide de stad door de gunstige ligging op het knooppunt van handelswegen en dankzij de aanwezigheid van belangrijke tempels uit tot de grootste stad ter wereld, met zo'n 120.000 inwoners.

In Leiden vertelt de tentoonstelling de 9000-jarige geschiedenis van de stad. Van de eerste bewoning, de hoogtijdagen en de val in 612 voor Christus, wanneer de tegenstanders van het Assyrische rijk de stad vernietigen, tot en met de recente verwoestingen door IS. De bezoeker maakt kennis met de legendarische stad aan de hand van onder meer 250 topstukken uit buitenlandse musea, waaronder tientallen reliëfs en kleitabletten met spijkerschriftteksten uit de oudste bibliotheek ter wereld. Maar ook 3D-reconstructies van paleisreliëfs en enorme kopieën van gevleugelde leeuwenbeelden brengen het oude Nineveh tot leven.

Tuinen

Het beeld dat uit de tentoonstelling oprijst, is dat van een weelderige stad met prachtige paleizen en tuinen vol exotische planten en dieren. De Britse Assyriologe Stephanie Dalley meent zelfs dat de beroemde hangende tuinen van Babylon, een van de zeven klassieke wereldwonderen, zich niet in Babylon maar in Nineveh bevonden. Zij wijst erop dat er geen Babylonische inscripties zijn gevonden die over een paleistuin in Babylon reppen. En ook Robert Koldewey, die Babylon opgroef, kon geen archeologisch bewijs voor de tuinen vinden.

"In Sennacheribs inscripties worden daarentegen de tuinen van Nineveh beschreven op een manier die exact overeen komt met de beschrijvingen in de Griekse teksten over de hangende tuinen van Babylon. De vorm, de omvang, de positie, de waterwerken, alles klopt", aldus Dalley. Tel daar bij op dat in teksten de Assyrische koning Sennacherib en de Babylonische heerser Nebukadnezar vaak werden verwisseld en ook Nineveh en Babylon met elkaar werden verward en de conclusie is volgens Dalley duidelijk. De hangende tuinen van Babylon waren in werkelijkheid in Nineveh te vinden.

Zeker is in ieder geval dat de tuinen van Nineveh een technologisch hoogstandje waren. Zo werden de verschillende terrassen van de immense tuinen bevloeid door een ingenieus systeem van aquaducten en waterschroeven. Op het hoogste niveau lag een overdekt looppad dat zo briljant gebouwd was dat er ook op het dak bomen groeiden. Zo konden de koning en koningin hier in de schaduw van de bomen wandelen.

Al even extravagant waren de paleizen van de Assyrische koningen. De hooggelegen gebouwen moeten van kilometers afstand te zien zijn geweest. Het paleis van Sennacherib was zo'n zeven voetbalvelden groot en telde tachtig kamers. In de gangen sierden bont beschilderde reliëfs de wanden, die bezoekers en goden moesten imponeren.

Ook de andere delen van de stad moeten er oogstrelend hebben uitgezien. Hoewel de woonwijken voor gewone burgers nog nauwelijks zijn opgegraven, weten we dat Nineveh parken en dierentuinen telde, met planten en dieren uit de overwonnen gebieden. En de hele stad werd omgeven door kilometerslange stadsmuren met monumentale poorten. De 3D-animaties van de stad laten dan ook allerminst een droge woestijnstad zien, maar een lommerrijk lustoord. Je zou er zo willen wonen.

De tentoonstelling is tot en met 25 maart 2018 te zien.