'Niet iedere vwo'er heeft twee linkerhanden'

Vaak vragen ouders mij beschroomd of het gek is dat ze hun kind nu toch naar huiswerkklas of examentraining willen sturen. "Andere kinderen in de klas doen het ook", zeggen ze dan. "Dat begrijp ik best", zeg ik dan. "Maar vroeger waren we toch meer van de zesjescultuur?", antwoorden ze. "Wat is er gebeurd?"

Waar moet ik beginnen? We hebben het vaak alleen over de opkomst van bijlessen, of over de strijd om het schooladvies, of de angst voor het vmbo. Maar alles heeft met elkaar te maken. Ouders kennen dit niet zo uit hun eigen schooltijd. Toen waren er nog brede brugklassen. Om de Citotoets maakte niemand zich druk. En een zesje volstond. De druk om hogeropgeleid te raken is groter.

Leerlingen worden met elkaar in competitie gebracht om te bepalen welk schoolniveau bij ze past. Schoolprestaties worden vergeleken en alleen de beter presterende helft van de kinderen krijgt havo- of vwo-advies. Niet de vraag welk onderwijs bij jou past, maar de vraag of andere leerlingen beter of slechter scoren, bepaalt je route.

Het vmbo raakt verder afgescheiden van havo en vwo. Het is moeilijk om vanuit het vmbo op te klimmen naar een hoger niveau. In een steeds hoger opgeleide samenleving is het dan niet gek dat ouders hun kind liever niet naar het vmbo sturen.

Begrensd

In ons onderwijsstelsel worden de kansen van vmboleerlingen te veel begrensd. Ik spreek op de hogeschool studenten, vaak met een migratie-achtergrond, die zich acht jaar hebben doodverveeld op het vmbo en het mbo, en op het hbo het leren verleerd zijn.

Deze studenten vertellen vaak dat zij een goede Cito-score hadden, maar een laag schooladvies kregen. Vaak was dat uit goede bedoelingen van leraren: doe het nou rustig aan, want je wilt toch niet teleurgesteld worden? Maar is het niet erger om je acht jaar te vervelen?

Veel vmbo'ers presteren op hetzelfde niveau als havo-leerlingen, en veel havisten zitten op het niveau van vwo'ers. Als deze kinderen daar de kans hadden gekregen, waren ze prima meegekomen.

Veel ouders zien het als hun ouderlijke plicht om 'alles uit hun kind te halen wat erin zit' met behulp van examentraining of huiswerkbegeleiding. In Taiwan en Korea krijgen kinderen tot diep in de nacht bijles, maar vallen ze in de klas in slaap. Toen die overheden het gebruik van bijlessen probeerden terug te dringen, bleken ouders en leerlingen niet meer zonder te durven. Als het duveltje eenmaal uit het doosje is, krijg je het er niet zomaar weer in. Laten we in Nederland niet denken dat die situatie bij ons nooit kan ontstaan.

Wil je dit in Nederland voorkomen, dan heb ik wel een paar ideeën. Het schooladvies moet echt alleen een advies zijn, en niet de deur voor 12-jarigen al dichtgooien naar school- niveaus. Als je de onderbouw op de middelbare school flexibeler inricht en alle kinderen zowel praktijkvakken als algemeen vormen- de vakken geeft, kunnen kinderen de eerste drie jaar hun eigen pad ontdekken.

Niet iedere slimmerik heeft twee linkerhanden, en andere kinderen zijn laatbloeiers. Het vmbo moet meer verbonden worden met andere vormen van onderwijs. Zo ontstaat er minder druk om op één moment toegang te krijgen tot één bepaald onderwijsniveau. Gelukkig experimenteren verschillende scholen hier al mee.

De Bijlesgeneratie. Opkomst van de onderwijscompetitie Louise Elffers
AUP; 188 blz. € 19,99

Lees ook: Mensen lageropgeleid noemen, is dat nog wel van deze tijd?

Hoe eerlijk is het om mensen met een vmbo-diploma ‘lageropgeleid’ te noemen? Een oproep om die term te vervangen voor ‘praktisch opgeleid’ krijgt veel bijval. Trouw polste vijf betrokkenen.