InterviewAri Folman
Niet Anne Frank, maar dagboek-vriendin Kitty speelt in de animatiefilm de hoofdrol
Ari Folman geeft een originele twist aan het Anne Frank-verhaal. In zijn animatiefilm gaat het fictieve meisje Kitty op zoek naar Anne Frank. Onderweg praat ze óók met oorlogsvluchtelingen uit deze tijd.
De Israëlische regisseur Ari Folman (59) moest wel even nadenken toen het Anne Frank Fonds in Basel hem vroeg om een avondvullende animatiefilm te maken. Waarom de keus op hem was gevallen, begreep hij wel: zijn animatiedocumentaire Waltz with Bashir was in 2008 een doorslaand succes geweest. De film gaat over een aangrijpend onderwerp: de Libanon-oorlog van 1982 en in het bijzonder het bloedbad van Sabra en Shatila. Folman maakte ‘m om zijn eigen traumatische ervaringen als 19-jarige soldaat te reconstrueren.
Waltz with Bashir was het bewijs dat je ook prachtige animatiefilms kon maken over een complex onderwerp als oorlog. Maar wat moest Folman met Anne Frank, een verhaal dat al zo vaak was verfilmd?
“Het was moeilijk”, zegt Folman kort na de première van Waar is Anne Frank, afgelopen jaar in Cannes. “Ik had het dagboek op mijn veertiende gelezen op school, en had er eerlijk gezegd niet zo veel herinneringen aan. Waarschijnlijk omdat het verplichte lesstof was. Maar ik besloot het dagboek opnieuw te lezen, nu als volwassene en als vader. En ik was echt aangenaam verrast, het boek had een enorme literaire kwaliteit.”
Folman zag in Anne Frank ook een echte tiener, een kleurrijk karakter. “Anne is clever. Ze kan heel gemeen zijn maar ook ontzettend grappig. Ze denkt aan jongens. Ze is jaloers op haar oudere zus Margot. En ze heeft, heel herkenbaar voor een tienermeisje, problemen met haar moeder.”
Dialoog in plaats van monoloog
Folman werd geboren als zoon van Poolse Holocaust-overlevers in Haifa en woont en werkt tegenwoordig in Tel Aviv. Hij besloot het verhaal van Anne Frank te vertellen vanuit een nieuw, fris gezichtspunt. Niet Anne maar haar denkbeeldige vriendin Kitty, aan wie ze haar dagboek opdroeg, speelt de hoofdrol. Folman ontweek daarmee de monoloog in het boek; hij bracht een dialoog op gang.
Kitty is een energiek meisje met rood haar en groene ogen dat uit het dagboek op staat, als een geestverschijning, en door hedendaags Amsterdam struint. Kitty probeert te achterhalen wat er in Anne’s laatste maanden is gebeurd, nadat ze op de trein naar kamp Westerbork werd gezet, en van daaruit in de concentratiekampen Auschwitz en Bergen-Belsen belandde.
Heel mooi hoe Kitty de link vormt tussen heden en verleden. Ze praat met Anne tijdens de onderduik in het Achterhuis maar ook met hedendaagse vluchtelingen die het land uitgezet dreigen te worden. “Er zijn nog steeds kinderen in gevaar vanwege oorlog”, zegt Folman. “Daarom was het voor mij van belang om het verhaal zowel in de Tweede Wereldoorlog te situeren als in de tegenwoordige tijd.”
Jonge activiste
Kitty is volgens de regisseur eigenlijk een jonge activiste, zoals je tegenwoordig veel activistische jongeren ziet, of ze nu opkomen voor het klimaat of het lot van vluchtelingen. “In Israël had je jongeren die wekelijks demonstreerden voor het huis van Netanyahu, zomer en winter. En ze kregen gelijk, de corrupte regering werd vervangen.”
Volgens Folman is zijn aanpak ook in overeenstemming met het gedachtegoed van Otto Frank die in tegenstelling tot zijn dochter de oorlog overleefde, en Annes dagboek in 1947 publiceerde. “Otto Frank was echt een ongelooflijke man”, zegt Folman. “Hij verkocht zeventien miljoen boeken maar het geld ging altijd naar organisaties die kinderen in oorlogsgebieden steunden.”
Acht jaar lang werkte Folman aan Waar is Anne Frank. Een avondvullende animatiefilm is niet alleen een tijdrovende maar ook een dure onderneming. Er werkten meer dan zeventig animatoren aan de film, in veertien landen. Om twijfelaars over de streep te trekken, publiceerde Folman samen met illustrator David Polonsky halverwege de filmproductie een graphic novel: Anne Frank’s Diary (2018). Om te laten zien dat het verhaal van Anne Frank werkte in tekeningen.
“De graphic novel liep als een tierelier, boven verwachting”, zegt Folman. “We verkochten anderhalf miljoen boeken, in 35 talen. Dat succes hielp om enkele financiers over de streep te trekken.”
Kampscène
Wat de film zelf betreft, was er voor de regisseur vooral één heel moeilijke scène, de kampscène “Je kunt je niet voorstellen wat er in de kampen is gebeurd”, zegt hij, “en je kunt dat dus ook niet één op één reconstrueren. Daarom had ik moeite met een film als Schindler’s List, té grafisch. De enige keer dat het echt werkte in een film, en ja, het was erg schokkend, was in Son of Saul. Ik had nul verwachtingen van een film gesitueerd in de gaskamers, maar met een wonderbaarlijke terughoudendheid was het de jonge Hongaar László Nemes gelukt om die hel te filmen.”
Ook voor Roman Polanski’s The Pianist, gesitueerd in het getto van Warschau, zegt de regisseur respect te hebben, “omdat Polanski zelf het getto van Krakau overleefde, de film was gebaseerd op een persoonlijke ervaring.”
Maar Folman zat dus behoorlijk met de kampscène in zijn maag, vooral ook omdat hij een film maakte voor kinderen vanaf tien jaar. “Op een gegeven moment wist ik het, zegt hij. “Anne Frank heeft namelijk twee obsessies: Hollywood en de Griekse mythologie. Voortbordurend op dat laatste, de Griekse mythologie, zag ik opeens een gelijkenis tussen de executiemethodes van de nazi’s en het dodenrijk met Hades, de god van de onderwereld, bij de oude Grieken. In het design zijn we die twee werelden gaan mixen, waardoor de kampscène het realisme op een bepaalde manier overstijgt.”
Animatie geeft vrijheid
Folman, die ook animatie doceert aan de kunstacademie Bezalel in Israël, houdt van de kunstvorm omdat die hem veel vrijheid geeft, zegt hij. En ja, volgens hem kun je het vergelijken met de vrijheid die Anne Frank neemt met haar denkbeeldige vriendin Kitty.
“Met animatie begeef je je altijd op de grens van realisme en hyperrealisme”, vertelt Folman. “Je houdt je bezig met wat er in het bewuste en het onderbewuste speelt. En de verbeelding natuurlijk, ik denk dat Anne Frank veel kwijt kon door zich in haar dagboek te richten tot een imaginair meisje. Kitty is in zekere zin Annes alter ego. Ze is wat Anne niet kan zijn, vrij.”
Waar is Anne Frank verschijnt op donderdag 7 april in de bioscoop. Er is deze maand ook een Nederlandstalige graphic novel verschenen, gebaseerd op de film, geschreven door Ari Folman, met tekeningen van Lena Guberman: ‘Waar is het Dagboek van Anne Frank’ (uitg. Prometheus).
Kaboom Animation Festival
De Nederlandse première van Waar is Anne Frank is dinsdagavond in het Eye Filmmuseum in Amsterdam, in aanwezigheid van de Israëlische regisseur Ari Folman. De première betekent ook de aftrap van het Kaboom Animation Festival dat tot en met zondag 3 april plaatsvindt in Utrecht en Amsterdam.
Veelbelovend klinkt de voorpremière van Knor, een avondvullende Nederlandse stop-motion animatie waarin een biggetje de hoofdrol speelt. Voor Knor, dat eerder dit jaar te zien was op het Filmfestival van Berlijn, ging de debuterende Mascha Halberstad te rade bij het populaire kinderboek De Wraak van Knor van Tosca Menten.
In het Roald Dahl-achtige verhaal krijgt Babs voor haar negende verjaardag een varkentje cadeau van haar opa uit Amerika. Haar ouders zijn daar niet zo blij mee. Babs mag Knor alleen houden als ze een puppycursus doet. Opa blijkt ondertussen andere plannen te hebben met Knor. Hij doet mee aan een wedstrijd van de Vereniging van Vleeswaren van Verse Varkens.
In Coppelia, een andere voorpremière, wordt animatie verrassend gecombineerd met live-action dans. Het gaat om een modern sprookje, gebaseerd op het beroemde ballet Coppelia, waarin onder meer de 27-jarige Michaela DePrince te zien is, de zwarte sterdanseres van het Nationale Ballet.
Ook biedt het Kaboom-festival de kans om het Deense Flee te bekijken, de veelbekroonde animatiedocumentaire waarin een Afghaanse vluchteling als tekenfilmfiguurtje zijn verhaal vertelt. Het is een originele toepassing van animatie die laat zien dat de kunstvorm behalve voor kinderen ook heel geschikt is voor hun ouders.
Lees ook:
Vluchteling Amin vertelt hortend en stotend zijn verhaal in animatiedocu Flee
Lees hier de recensie
Historici fileren ‘amateuristisch’ onderzoek naar verrader Anne Frank, boek uit de handel gehaald
Het boek Het verraad van Anne Frank wordt onderuitgehaald in een uitgebreid wetenschappelijk rapport. Zo blijkt er wél bewijs te zijn dat de beschuldigde Joodse notaris onderdook. De uitgeverij neemt naar aanleiding van het rapport het boek uit de handel.
