Net als de wachtende Poetin vertellen Degas’ vrouwen een groter verhaal

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: wachten.

Als je Vladimir Poetin bent en je hebt afgesproken met Recep Tayyip Erdogan, hoop je dat je Turkse collega op tijd komt. Niet alleen omdat je wel meer te doen hebt, ook omdat er tientallen camera’s klaar staan in het zaaltje waarin je moet wachten.

Toen Erdogan te laat was, afgelopen week, filmden de journalisten gretig hoe de machtigste man van Rusland, zijn benen nog wat verder uit elkaar zette. Hoe hij zijn mond bewoog, hoe hij de bloemen op tafel bekeek. En hoe hij in totaal bijna vijftig seconden ongemakkelijk stond te wachten, als een danser zonder muziek. De vijftig seconden leken een eeuwigheid. Ze gingen alle vijftig de wereld rond – zelden gebeurde er in een filmpje dat viraal ging zo weinig.

Spannend perspectief

Edgar Degas laat op deze pasteltekening uit 1882 weinig los over het soort wachten van deze twee vrouwen. Ze zitten in een kale ruimte op een eenvoudige bank. We weten zelfs niet zeker of het binnen of buiten is.

De kunstenaar koos een spannend perspectief, met de bank bijna diagonaal door het beeld, en van boven gezien, zodat een groot deel van de voorgrond leeg blijft.

De rechtervrouw is een danseres: ze draagt een tutu, heeft haar roodblonde haar opgestoken, en masseert voorovergebogen haar linkerenkel zoals alleen dansers dat doen. Degas had ervaring met het tekenen, schilderen en beeldhouwen van de wereld van het ballet, hij was verzot op het weergeven van de beweging en de stoffen.

Terwijl de danseres licht lijkt te geven, met haar witte jurk en roze oplichtende kuiten, is de vrouw naast haar juist een grote donkere vlek. Haar ogen gaan schuil achter de rand van haar zwarte hoed, haar mond staat ernstig. Aan de manier waarop ze haar paraplu of parasol vasthoudt – niet zo elegant als je zou verwachten – zien we dat ze diep in gedachten is verzonken.

In de rouw

Het zwarte kostuum en het zwarte regen- of zonnescherm lijken te suggereren dat deze vrouw in de rouw is, dat ze onlangs haar echtgenoot heeft verloren. Wellicht danst een van haar kinderen hier ook, en wacht ze totdat de lessen voorbij zijn.

Hoewel Degas de scène snel lijkt te hebben getekend, niet langer dan de vrouwen moesten wachten, zijn er meerdere opvallende details. De kanten versiering op de schouders van de danseres lichten prachtig op, en een gewaagde lichtblauwe lijn accentueert de lichtval op de kuit van de danseres.

Het mooiste gebaar is te zien in de handen van de vrouw in het zwart. Haar rechterhand houdt ze gekruist over haar linker. En met haar wijsvinger houdt ze haar gekromde duim in bedwang.

Met zo’n klein detail maakt Degas duidelijk dat deze vrouwen ieder een heel eigen reden hebben voor het zitten op het bankje. Terwijl de danseres even uitrust, wacht totdat ze weer aan de barre haar oefeningen kan doen, heeft de weduwe grotere zorgen. Net als de wachtende Poetin vertelt ook de opname van deze wachtenden een groter verhaal van vertwijfeling, boosheid en hoop.