Nederlandse literatuur zwaar en vertalingen krukkig? Onzin, vinden deze drie kenners

Directeur Letterenfonds Tiziano Perez: ‘De lezers van nu zijn de schrijvers van morgen’

“Dat minder Nederlandstalige boeken zijn verkocht is geen reden tot paniek, zegt Tiziano Perez. Volgens de directeur van het Letterenfonds doen lezers vooral zichzelf tekort als ze zich beperken tot Engelstalige literatuur. “Het aanbod van boeken in het Nederlands is enorm gevarieerd, juist omdat uit veel verschillende taalgebieden boeken worden vertaald. Als je wilt weten wat de literatuur in de volle breedte te bieden heeft kun je je niet beperken tot het Engels.

Daarbij is het beslist onjuist dat Nederlandse literatuur, zoals wordt gesteld, alleen maar over zware onderwerpen als incest en religie gaat. Er is zo’n variatie aan titels. En er is meer dan genoeg lichte, vrolijke en opwekkende literatuur te vinden.

Misschien is de indruk ontstaan dat Nederlandse literatuur zware kost is, maar dat is dan een aandachtspunt voor uitgevers en bibliotheken: beter duidelijk maken hoe verscheiden het aanbod is en actief aan die verscheidenheid blijven werken.

Ik maak me wel zorgen over de aanwas van nieuwe schrijvers. De lezers van nu zijn de schrijvers van morgen. Om te kunnen schrijven moet je voldoende belezen zijn. En schrijven doe je het best in je eigen taal, daarin kun je het best formuleren en creatief zijn. Dus als je onvoldoende in je eigen taal leest, kan dat op termijn consequenties hebben voor de schrijvers die onze literatuur moeten gaan verrijken.

En het kan op termijn ook gevolgen hebben voor de vertaalcultuur in Nederland omdat er genres zijn waarin het voor uitgevers niet meer rendabel is om titels te laten vertalen. Dat kan leiden tot minder opdrachten aan vertalers.”

Literair vertaler Nicolette Hoekmeijer: ‘Vertalingen worden te veel gezien als woorden overtikken in een andere taal’

“Veel mensen die vooral in het Engels lezen, zullen subtiliteiten missen omdat ze hun kennis van het Engels overschatten. Ik las laatst een boek over een vrouw die werd geïntroduceerd als the champion van de gewone Amerikaan. Veel mensen denken dan: ze is de kampioen van de gewone Amerikaan en wordt op handen gedragen. Maar champion betekende in deze context meer iets als voorvechter. Dat geeft echt een ander beeld van zo’n personage.

Een goede vertaling doet absoluut niet onder voor het origineel. Je kunt vertaling en origineel zien als twee zusterschepen. De teksten bestaan uit andere elementen, maar zijn gelijkwaardig. Het zou mooi zijn als dat meer wordt benadrukt, door vertalers, uitgevers en in het onderwijs.

Uitgevers kunnen bijvoorbeeld hun vertalers zichtbaarder maken. Niemand heeft een boek zo goed gelezen als de vertaler. We zijn er maanden mee bezig en elk woord gaat door onze handen. Vertalen wordt te veel gezien als woorden overtikken in een andere taal, maar het is een omzetting van de ene taal en cultuur in de andere.

Ik vergelijk het wel eens met de uitvoering van een partituur. Bij het concertgebouw staat nooit: de Vijfde Symfonie van Beethoven, punt. Er staat altijd iets bij over de dirigent. Bij vertalingen is dat niet zo. Een vertaling is een zo getrouw mogelijke bewerking van het origineel, maar óók een interpretatie. Geen twee mensen vertalen een boek hetzelfde.”

Hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam Gaston Franssen: ‘Het lezerspubliek is veranderd’

“De Nederlandse literatuur is aantrekkelijk genoeg, maar kijk je naar jonge lezers, dan zie je dat zij zich richten op literatuur waarvan het aanbod op de Nederlandse markt wat minder is. Bij jonge lezers is bijvoorbeeld young adult-literatuur [voor jongeren vanaf een jaar of 15, red.] heel populair.

Het aanbod daarvan groeit ook in Nederland, maar het Engelstalige aanbod is veel groter. De verschuiving in de taal heeft dus ook te maken met de verschuiving in het soort literatuur dat mensen lezen.

Een andere trend die te maken heeft met de verengelsing is dat jonge lezers via sociale media inspiratie opdoen over wat ze lezen. Zo zijn er booktoks, leestips die mensen elkaar geven op Tiktok.

De Nederlandse literatuur heeft ook last van een diepgeworteld beeld dat mensen zich daarvan hebben gevormd. Die zou minder hoogstaand, minder gepassioneerd, minder lichtvoetig zijn. Dat klopt niet. De literatuur in Nederland is juist gevarieerd.

Nederlandse boeken zijn echt niet allemaal zwaarmoedig en gaan niet allemaal over de Tweede Wereldoorlog. Bovendien, buitenlandse schrijvers zijn ook niet altijd lichtvoetig. Denk aan internationale grootheden als Michel Houellebecq of J. M. Coetzee.

Dan is er nog de rol van het onderwijs. Literatuur heeft een marginale plek in het middelbaar onderwijs, al begint daar verandering in te komen. Dan lever je dus lezers af die niet op de hoogte zijn van de Nederlandse literatuur en eerder naar internationale titels grijpen waarmee ze bijvoorbeeld via sociale media wel vertrouwd zijn.”

Lees ook:

Nederlandse boekenmarkt verengelst in rap tempo

Engelstalige boeken rukken op ten koste van Nederlandse literatuur. Een zorgelijke trend, vinden ze bij de brancheorganisatie CPNB.