Muzikale live ervaringen zijn helaas onherhaalbaar

Muziek is vluchtig. Als de nagalm van de laatste noot wegsterft, is de ervaring meteen voorbij. Op dat moment verandert het concert, de opera of het recital in een herinnering. Een gebeurtenis die niet meer te herhalen valt, ondanks het later verschijnen ervan op een cd of dvd. Dat gevoel van hét moment, van het erbij zijn, samen met al die andere mensen, van de sfeer, de euforie, je eigen opwinding – dat is allemaal weg. Hier in de krant probeer ik dan een dag later iets van die live-ervaring op te roepen. Zoals deze week nog met het ongelofelijke optreden van Teodor Currentzis en zijn fenomenale orkest. Je kunt allemaal hyperbolen uit de la trekken, maar het is voor je gevoel toch een ietwat vruchteloze exercitie.

Ik ga het hier vandaag hebben over ervaringen die nog veel verder teruggaan dan deze week. Maar wel twee die in de herinnering zijn uitgegroeid tot bijzondere gebeurtenissen. De ene ervaring was het live meemaken van Rameau’s Platée in de Opéra Comique in Parijs in 2014 met een onvergetelijke Marcel Beekman in de titelrol. De andere was het laatste concert van Bernard Haitink in Nederland in 2019. Van de opera kwam onlangs een dvd uit, van het concert verscheen gisteren een live-opname op cd. En dus ging ik op zoek naar de belevingen van toen.

Wat me van de opvoeringen in Parijs vooral was bijgebleven, was de slotscène. De lelijke en naïeve moeras­nimf Platée beseft dan dat ze op een verschrikkelijke manier bij de neus genomen is en te kijk gezet. Dat laatste nam regisseur Robert Carsen heel letterlijk en hij liet Beekman in die confronterende scène in zijn naakte blubberbuik kwetsbaar en gekwetst op het toneel achter. Het kwam ongelofelijk aan en zette een kroon op de grootse prestatie van Beekman, die ons een perfect vrouwelijke Platée had laten zien. Bij het terugzien ervan was de schok weer bijna net zo groot. En de waardering voor Beekmans muzikale invulling van deze lastige rol zo mogelijk nog groter. Beekman vond met Platée de rol van zijn leven.

De opname is vorig jaar december gemaakt in een leeg Theater an der Wien in Wenen. Het lachen en schaterlachen van het publiek in Parijs was er noodgedwongen afwezig. Dat maakte de ervaring in Parijs zo speciaal, dat het publiek aan het slot het lachen verging en dat het als het ware medeschuldig was aan het wegzetten van Platée als een oerlelijk onmens. Probeer de productie te zien, om Rameau, om William Christie en zijn Les Arts Florissants en om Beekmans schaamteloos goede meesterschap.

Meesterschap is ook het eerste woord dat je te binnen schiet bij de naam Bernard Haitink. In juni 2019 nam hij afscheid van zijn Nederlandse publiek met een concert in de NTR ZaterdagMatinee. Hij dirigeerde daarbij het Radio Filharmonisch Orkest, het orkest waar hij in 1954 zijn carrière als dirigent was begonnen. Het concert was stijf uitverkocht, en bij de ingang stonden redelijk wanhopige liefhebbers die op de een of andere manier nog probeerden het Concertgebouw binnen te komen. Haitink had aangegeven dat hij een zo gewoon mogelijk concert wilde – geen huldeblijken geen bloemen. Maar het was natuurlijk geen gewoon concert, de historie hing die middag zwaar in de volgepropte zaal. De collectieve ontroering die er was na het wegsterven van de laatste noot van Bruckners Zevende symfonie is op de opname afwezig. Daar hoor je een geweldige uitvoering mét de nodige slordigheden. Toch blij dat ik dit historische document heb, alleen al omdat ik er toen bij was. Eenmalig en onherhaalbaar.