Museum Arnhem laat zien welke kunst de nazi’s mooi vonden

In Museum Arnhem is komend najaar nazikunst te zien. Op de tentoonstelling Kunst in het Derde Rijk. Verleiding en afleiding zal de beeldende kunst te zien zijn die in Duitsland tussen 1933 en 1945 gepropageerd werd. Een aantal werken hangt voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog weer in een museum.

Dat het een beladen onderwerp is, dat realiseert directeur Saskia Bak zich terdege. De tentoonstelling gaat pas op 11 november open, maar ze wil nu al graag uitleg geven. “Het museum wil laten zien hoe kunst effectief werd ingezet om het volk te verleiden tot de nazi-ideologie en tegelijk moest afleiden van de misdadige praktijken”, zegt Bak. “Er zal meer en steviger dan bij andere tentoonstellingen context worden gegeven. Omdat de kennis over de Tweede Wereldoorlog afneemt, zijn er vier zalen ingeruimd voor een geschiedenisles.”

Zwarte bladzijden

Het tonen van deze werken is voor het museum in Arnhem verder heel logisch, vindt ze. “We zijn gespecialiseerd in realistische kunst, in het bijzonder die uit de jaren twintig en dertig. “We weten heel veel over de kunst die door de nazi’s verboden was, de entartete Kunst. Kubistisch, expressionistisch, abstract. Maar eigenlijk is er weinig bekend over de kunst die wel mocht en hoe die werd ingezet voor de nazi-ideologie. Het is de taak van het museum om te informeren over de geschiedenis, daar horen ook de zwarte bladzijden en het beladen erfgoed bij.”

Museum Arnhem liet in 2015 al zien welke Nederlandse kunstenaars populair waren tijdens de bezetting – de tentoonstelling Geaarde kunst toonde welke werken de nazi’s hier kochten. Nu wordt gekeken naar Duitsland zelf. Bak vindt het relevant in deze tijd. “Er zijn nog steeds totalitaire regimes die kunst goed- en afkeuren.”

In het Design Museum in Den Bosch werd in 2019 een tentoonstelling gehouden over design in het Derde Rijk en hoe dat werd ingezet voor propaganda. Daar waren nogal wat hakenkruizen te zien. Die zullen in Arnhem dunner gezaaid zijn. “De meeste schilderijen zijn landschappen. En mannelijk en vrouwelijk naakt”, zegt conservator moderne kunst Jelle Bouwhuis.

Het geïdealiseerde Duitse landschap en de al even perfecte arische mannen en vrouwen waren populaire thema’s van de nazi’s. “Als je zo’n landschap buiten de context ziet waarin wij het presenteren, dan zie je misschien niet eens hoe het ondersteunend kon zijn voor de ideologie. Dat gaan wij uitleggen. De oorlog en oorlogsindustrie ga je zeker ook zien. Schokkend? Alleen als je een schilderij van een onderzeeboot schokkend vindt.”

Eigendom van de Duitse overheid

De meeste werken die naar Arnhem komen zijn eigendom van de Duitse overheid. Ze werden gekocht door de nazi’s, na de oorlog bleven ze in staatsbezit. Uit die collectie kan geleend worden.

De tentoonstelling in Den Bosch zorgde destijds voor zeer hoge bezoekersaantallen, maar er was ook protest. Hoe bereiden ze zich in Arnhem voor? Bak: “Wij zoeken geen gedoe op, maar het is ook geen reden om het te laten. We raadplegen veel experts om het zo zorgvuldig mogelijk te doen, daar gaan we de komende maanden mee door.” Er is contact gelegd met verschillende organisaties die zich met de Tweede Wereldoorlog bezighouden, aldus Bak.

Ook is advies ingewonnen in Den Bosch. Kun je fout bezoek, mensen met nazisympathieën, buiten houden? Daar is Bak nuchter over. “Het staat bezoekers vrij om te komen, ongeacht hoe ze er zelf over denken. Maar de historische context waarin wij het presenteren zal heel duidelijk zijn. En mensen moeten zich natuurlijk gedragen zoals je in een museum mag verwachten.”

En wat als de goedwillende bezoeker de werken onverhoopt toch erg mooi vindt? Bouwhuis: “Dat is misschien wel de grootste vraag.” In ieder geval zal er werk te zien zijn van kunstenaars die in de vergetelheid zijn geraakt omdat hun schilderstijl met het naziregime ten onder ging. Over het algemeen maakten deze kunstenaars geen specifieke nazikunst, het gros werkte al in de realistische stijl die de nazi’s groot gemaakt hebben. De kunstenaars hebben het zich wel lekker laten aanleunen. Het is interessant om te zien wat ze deden voor 1933 en na 1945. Daarover is weinig bekend.”

Lees ook:

De nazi’s verpakten hun fascistische boodschap in vooruitstrevend design

Over vormgeving uit het tijdvak 1933-1945 wordt gezwegen. Uit piëteit. Maar Timo de Rijk van het Design Museum Den Bosch wil laten zien hoe professioneel en modern de nazi’s vormgeving inzetten voor de verspreiding van hun ideologie.

Verzetsmuseum rekent af met heldenhype. ‘Verzetsmensen hadden een bloedhekel aan het woord held!’

Heldhaftig ja, maar verzetsmensen noemen wij geen ‘helden’, zegt de directeur van het Verzetsmuseum dat deze week heropent. Ze keert zich tegen het tegenwoordige gestrooi met die term.