Met ‘Prisoner of the State’ schreef David Lang een nieuwe versie van Beethovens ‘Fidelio’

De Nederlandse bariton Michael Wilmering zingt tijdens het O. Festival de rol van staatsgevangene in Prisoner of the State. De opera is losjes gebaseerd op Beethovens Fidelio, met muziek van David Lang. Een gesprek over systeemdwang, vooroordelen en vrijheid.

Het was de bedoeling van componist én regisseur David Lang om de ‘problemen’ die aan Beethovens Fidelio kleven met zijn nieuwe versie op te lossen. De romp van het verhaal – een als man verklede vrouw gaat haar echtgenoot bevrijden uit de gevangenis – bleef overeind, net als het gevangenenkoor, het beroemde mannenkoor uit Beethovens versie.

Lang skipte wel de hele romantische plot, waarin de vermomming per ongeluk zorgt voor een vrouwelijke aanbidder. Dat paste meer in een komische opera, vond hij, en het leidde maar af van het échte, nobele onderwerp: vrijheid en de beperkingen hiervan door een bepaald (politiek) systeem.

Voeg er een rake quote aan toe van bijvoorbeeld Macchiavelli (‘Better to be feared than to be loved’) en referenties aan theorieën over straffen en gevangenissen van Hannah Arendt en Jean-Jacques Rousseau en je hebt – even kort door de bocht – een eigentijdse tekst. In Amerika ging de opera in 2019 al in première bij het New York Philharmonic, geleid door Jaap van Zweden.

Nu heeft het O. Festival in Rotterdam de voorstelling binnengehaald. Passend, want de ‘O’ van het festival staat onder meer voor het openbreken van grenzen en dat thema kun je op allerlei manieren in Prisoner of the State terugzien. Al is het alleen maar omdat Lang een verhaal opnieuw durft te vertellen dat nu vooral bekend is doordat de grote Beethoven er zijn enige opera over schreef.

David Lang heeft echt zijn eigen muziektaal

Hoe klinkt dat dan?, is de eerste vraag voor bariton Michael Wilmering, die de rol van de staatsgevangene zingt. Wilmering is een bekende van het O. Festival, sinds hij er in 2019 een prijs ontving voor zijn zelfgemaakte voorstelling Grenze(n)loos. Ook is hij regelmatig te horen bij De Nationale Opera en Opera Zuid.

“De muziek van David Lang is niet te vergelijken met die van Beethoven, hij heeft echt zijn eigen muziektaal”, begint Wilmering. “Het klinkt dan weer stuwend en dreigend, dan weer overpeinzend. De muziek is wat kaler, en daardoor is er meer ruimte voor bepaalde gedachten. Je kunt heel duidelijk horen welke teksten iedereen zingt, en dus heb je de tijd om erover na te denken.”

En dat is nodig, want het libretto bevat veel boodschappen. “Het systeem waarin we leven heeft een hoofdrol”, zegt Wilmering. “Dat wordt in het eerste deel uitgelegd: wie wordt er gestraft en waarom? En hoe word je gelukkig door geld of macht te hebben?”

Wat houdt jouw rol in?

“Ik zit ten onrechte in die kerker, de diepste die er is. Er is geen licht, geen lucht. De basisvrijheden die je als mens hebt, worden je ontnomen: het recht om te zien, te drinken, te ademen. Omdat ik iets gezegd zou hebben wat niet zou mogen. Het mooiste aan mijn rol vind ik het moment waarop ik begin te zingen als mijn vrouw (Claron McFadden, red.) er met die cipier staat om mij te redden. Ik ben dan niet op het toneel, ik zing echt vanuit een heel klein hokje daaronder – bij de auditie vroegen ze nog of ik claustrofobisch was, haha – en er is alleen een cameraprojectie van mij te zien. Als zij dan mijn stem horen, zijn zij allebei geraakt. Ik sta voor het pure, het menselijke, het oprechte. In die stem horen ze ook iets van zichzelf.

“The Assistant (de rol van Fidelio, red.) heeft de eigenlijke hoofdrol. Want zij is zo dapper om zich te verkleden om haar man te redden. En zij vraagt zich op dat moment bij mijn kerker af: Als het niet mijn man was, zou ik hem dan ook nog redden? En dan zegt ze: Ja, want elk mens verdient vrijheid.”

Kun je je voorstellen hoe deze gevangene zich voelt?

“Het voelt onterecht. Net een soort Jezus-gevoel: iemand die ten onrechte veroordeeld wordt en zijn lot ondergaat. Ik zing de Matthäus-Passion veel, daarom moet ik eraan denken. Ook deze man hoor je nergens zeggen: ik heb het niet gedaan. Het enige wat-ie vraagt, is: mag ik alsjeblieft een beetje water? En als iemand hem dat geeft, noemt hij hem een vriend. Het is een man vol liefde. Hij zingt het ook op een heel nobele melodie. Ik ga dan ook echt proberen om dat vol warmte te zingen.”

Een van de kenmerken in dit stuk van David Lang zijn de vele herhalingen.

“Ja. Ik zeg bijvoorbeeld heel vaak achter elkaar: ‘In a better world, we can be free’. Die herhaling zorgt ervoor dat het als een soort mantra aanvoelt. Dat raakt me erg. Want hij hoopt dus nog steeds op een betere wereld. Over het hele stuk is de tekst eigenlijk versimpeld om het heel puur te maken, korte zinnen worden vaak herhaald: ‘Je moet geld hebben om te leven’, ‘Je betaalt voor geluk’, ‘Je betaalt voor liefde’. Dat is anders dan in eerdere opera’s, waar heel vaak metaforen worden gebruikt die nogal ouderwets kunnen aanvoelen. Hier is het heel duidelijk wat Lang wil zeggen.”

Een andere tekst die vaak terugkomt, is: ‘We are born free, but everywhere we are in chains, the difference here, between prison and outside, you see the chains’. Hoe interpreteer jij dat?

“We zijn als baby even vrij, maar daarna wordt ons een systeem aangeleerd en zitten we vast. Dat is het systeem waar het in de opera over gaat. Wij zitten net zo goed gevangen, werden ook haast gedwongen om een coronavaccin te nemen bijvoorbeeld. Je móet een ov-chipkaart, een pinpas en een rekening. En zijn wij ook vrij van oordeel? Kunnen wij echt naar de ander luisteren, ons inleven? Of zijn wij de slaaf van onze vooroordelen? Daarom vind ik de tekst ‘If you can see us, we can be free’ zo mooi in de opera. Als de ander echt ziet wie jij bent, dan ben je vrij.”

Jij bent als baby geadopteerd uit Colombia. Je had een leven in een heel ander systeem kunnen hebben. Doet dit gesprek jou daaraan denken?

“Toen ik mijn familie ging opzoeken, was dat een shock voor beide kanten. In Zuid-Amerikaanse landen laten ze het achterste van hun tong niet zien, sommige dingen worden echt niet besproken. Als ik daar was gebleven, had ik me dan kunnen ontwikkelen tot wie ik nu ben? Zo’n gesprek als ik met jou nu heb, zou ik met mijn moeder niet kunnen voeren. Ik heb haar tien jaar geleden ontmoet, maar het heeft veel tijd gekost om haar te leren kennen, haar te vergeven en mezelf. Maar eigenlijk heeft ze me het grootste geschenk van de wereld gegeven door me af te staan.

“Ik heb geluk met het gezin waarin ik terecht ben gekomen. Ik heb geleerd mijn interesses te voelen en me te uiten door te zingen, door te lezen. Mijn halfbroertjes in Colombia zijn echt anders. Ik denk dat ik daar minder vrij was geweest.”

Het O. Festival in Rotterdam duurt van 17-27 mei. ‘Prisoner of the State’ is te zien op 20 mei in De Doelen. Info: O-festival.nl

Lees ook:

Een machtig mooie ‘Fidelio’ ontstijgt de kille bedoening waarin de opera werd opgenomen

Het feestje rondom Beethovens opera ‘Fidelio’ vond plaats in een afschuwelijk lege Grote Zaal van het Concertgebouw. Geen applaus, geen laudatio’s, geen cadeaus. Een kille bedoening.