Met Passie Highlights rekt Pynarello de grenzen van klassieke muziek op, want dat vinden ze nodig

Grenzen zoeken en oprekken: dat is het doel van muzikaal rebellencollectief Pynarello. De musici wensen hun publiek geen houten kont toe van drie uur luisteren naar de Matthäus-Passion in een kerkbank. Nee, hier in het land waar het op Jezus’ lijdensverhaal gebaseerde oratorium vaker wordt uitgevoerd dan waar ook ter wereld, kiezen zij voor Passie Highlights: een programma van slechts één uur.

Tien instrumentalisten spelen muziek van componisten die zich door de eeuwen heen lieten inspireren door dit verhaal. Van Bach tot Poulenc en Piazzolla, met zelfs een voor de gelegenheid gecomponeerd stuk van Bart Visman. Vier zangers nemen de koren voor hun rekening, een bandoneon en een harp vervangen het orgel.

Hoe zal passieminnend Nederland reageren op dit experiment? Daar is Pynarello’s artistiek leider en violist Lonneke van Straalen ook heel benieuwd naar. “Als je gewoon een Matthäus speelt op de manier waarop iedereen het speelt, weet het publiek wat te verwachten”, zegt ze. “Ik vind het leuk en spannend om te spelen met die verwachtingen.

Afstand tussen musici en publiek

Die vernieuwing is nodig, vindt ze. “De klassieke muziekwereld is al decennialang hetzelfde. Ik vraag me altijd af: waarom kunnen of willen we dat niet veranderen? Waarom is er vaak zo veel afstand tussen musici en publiek, waar is de verbinding?”

En dus spelen Pynarello’s musici niet in het zwart met hun blik gefocust op een lessenaar, maar in kleding naar eigen kleurkeuze, in contact met elkaar, soms zelfs lopend over het podium, zonder een dirigent. “En we gaan tijdens het concert met het publiek in gesprek”, zegt Van Straalen. “Om te vertellen over het programma, maar ook om mensen bijvoorbeeld te vragen: ‘Heb jij wel eens een Matthäus uitgezeten’ en ‘Wat is jouw passie highlight?’”

Een ‘levend laboratorium’, noemt Van Straalen het collectief. Door middel van experimenteren met opstelling en programmering wil ze blijven onderzoeken hoe klassieke muziek meer ‘naar het nu’ kan worden getrokken.

Een goede vraag, want wat betekent het lijdensverhaal van Christus nog in een tijd waar meer dan de helft van de Nederlandse bevolking niet-religieus is? “Er is zoveel muziek geïnspireerd op dit thema, het is een belangrijk onderdeel van onze historie”, aldus Van Straalen. “Stel dat we dat achterwege zouden laten, dan zou daar echt een gat in worden geslagen.”

Pynarello speelt het bekende Erbarme dich en Aus Liebe, maar ook het onbekendere Vidit Suum uit het Stabat Mater van Poulenc, een suggestie van zangeres Caroline Cartens. Zij zingt in dit stuk een solo. “Dat is echt een ontdekking. De musici kenden dat ook niet”, aldus Van Straalen.

Kennismaking voor een leek

De selectie volgt echter niet de chronologie van de lijdensweg. Doet het daarmee nog wel recht aan het verhaal? “We pretenderen niet dat het programma een passie is. Het is gewoon iets anders. Een goeie kennismaking voor een leek, maar ook een cadeautje voor de liefhebbers.”

Voor componist Bart Visman, die in het kader van dit passie-experiment speciaal voor tenor Peter Gijsbertsen een nieuwe aria schreef, is de thematiek van het verhaal minstens zo belangrijk als het muzikale erfgoed. Al gaf hij een ironische draai aan de gruwelijke lijdensweg van Gods zoon. Het Engelse kinderrijmpje Who Killed Cock Robin? dat hij vond in een dichtbundel van de kringloop, werd de tekst die hij op muziek zette.

Dit aftelrijmpje uit de achttiende eeuw bespreekt de dood van het roodborstje Cock Robin op een lichte manier: ‘Who Killed Cock Robin? I, said the sparrow. With my bow and arrow, I killed Cock Robin.’ (Wie vermoordde Cock Robin? Ik, zei de mus. Met mijn pijl en boog doodde ik hem.) Ook de duif, de vlieg, de vis, de kever en vele andere dieren blijken op de een of andere manier bij zijn dood en begrafenis betrokken.

Een lichtvoetig versje voor kinderoren, maar een goede luisteraar begrijpt dat er iets ernstigs aan de hand is, vertelt Visman. Voor de componist is het een ironische vertaling van het lijdensverhaal. “Ik kan niet goed tegen geweld. Liever dan de directe gruwelijke emotie vertel ik het indirect, door dubbelzinnigheid te creëren.”

“Dat verhaal over angst, verraad, fysiek lijden, de dood. Dat is me te hard en te tragisch”, zegt hij. “Die passie voor passie die wij in Nederland hebben, waarbij je die afschuw kunt ruiken, nee, zoiets wil ik niet componeren.”

Volgens hem gaat het lijdensverhaal ook over inkeer, het leven en de liefde. En over hoop op de terugkeer, op licht aan het einde van de tunnel, de verlossing. “Dat de dood niet het einde is, daar gaat het lijdensverhaal over. En dat is zo fantastisch menselijk.”

Pynarello toert met Passie Highlights van 9 t/m 16 april door heel Nederland. In samenwerking met zangers Karin Timmerman, Caroline Cartens, Peter Gijsbertsen, Berend Eijkhout en Mattijs van de Woerd. Info via www.pynarello.com.

Lees ook:

Herinnert u zich uw laatste Matthäus-Passion nog?

Herinnert u zich uw eerste keer? De ­allereerste confrontatie met die muzikale mammoet van Bachs Matthäus-Passion? Was het een onvergetelijke kennismaking, of voelde u zich geïntimideerd?