Met moeder op de planken: Ze moet blijven

Elke ochtend om vijf uur begint Jopie Bosua (87) met een ritueel. Anderhalf uur lang doet ze steeds dezelfde reeks oefeningen, een mengeling van yoga en lenigheidsbewegingen. Ze gebruikt er een klankschaal bij en mediteert. Zo begroet ze de dag en de mensen die haar zijn ontvallen. Dat zijn er in haar lange leven steeds meer geworden: haar man, haar tweede partner, enkele dierbare vrienden. En een zoon, nu precies drie jaar terug.

Ze slaat haar ritueel geen dag over, vertelt dochter Minou Bosua aan Jopies eettafel in de jarendertigwoning in IJmuiden, het huis waarin ze opgroeide. “Als kind heb ik het Jopie overal zien doen; zelfs tijdens familievakanties in de kleinste vakantiehuisjes. Imponerend hoor, met van die benen, kaarsrecht omhoog. Als ze klaar is, lucht ze het beddengoed. Want, zo zegt ze, een dag niet gelucht is een dag niet geleefd. Mijn moeders ritueel staat voor haar enorme levenslust en discipline, en discipline is nou net wat ik níét heb. (lacht) De souplesse evenmin trouwens.”

Jopie Bosua doet haar ritueel, op film maar voor een deel ook live, in de voorstelling ‘Moeder mag niet dood’ van theatermaakster Minou Bosua, voorheen de helft van het cabaretduo De Bloeiende Maagden. Het is het eerste deel van wat het drieluik ‘Moeder, Vader en Kinderen’ moet worden. Daarin neemt Bosua met haar theatergroep Minoux de rijke, maar ook benauwende structuren van het gezin op de korrel. “De voorstelling begint met de vraag wat je doet als je moeder er niet meer is, als laatst ‘verantwoordelijke’ voor je leven. Dat is het punt dat je op het strand wordt geworpen en het vruchtwater zich definitief terugtrekt. Oké, wat nu? Wie ben ik en wat ga ik doen met dat pakket dat ik heb meegekregen? Heb ik überhaupt een keuze? Ik denk dat iedereen zich dat vroeg of laat afvraagt.”

Confronterend

Jopie vond het erg bijzonder om te worden gevraagd voor de voorstelling van haar dochter. “Ik dacht: dit doet ze niet zomaar, dit wil ze echt graag. Toen duidelijk werd wat de onderliggende thema’s zouden worden, heb ik wel meteen gezegd: het is jouw stuk en niet het mijne. Soms vond ik het best confronterend om met haar vragen en twijfels in aanraking te komen. En ook de titel ‘Moeder mag niet dood’ vond ik eigenlijk niet zo prettig. Ik zou liever zeggen: moeder moet blijven. Want natuurlijk wil je dat de mensen van wie je houdt er altijd zullen zijn.”

Waarom mag moeder niet dood, zoals de titel stellig zegt?

Minou: “Omdat ik als de dood ben voor de dood. De dood is de ultieme manifestatie van het wantrouwen dat ik af en toe voel jegens het leven. Zo bedenk ik op toneel mijn eigen ritueel om de angst voor de dood te bezweren. Jopie is daar heel anders in, ze is in het geheel niet bezig met de dood, toch mam? Dat vind ik zo bewonderenswaardig!”

Jopie: “Als het mijn tijd is, zal ik denk ik wel de kracht hebben om te gaan. In mijn ritueel geef ik het een plek. De dode mensen van wie ik hou zijn er zo nog voor mij.”

Minou: “Wát een vertrouwen moet je hebben om de dood zich op die manier te laten manifesteren. Maar aan de andere kant heeft de manier waarop mijn moeder omgaat met dingen z’n weerslag gehad op mijn emotionele ontwikkeling. In de voorstelling vraag ik me af wat de consequentie van haar levenslust voor mijn leven is geweest. Mijn vader is overleden toen ik negen was, zomaar in de nacht, dat was van grote impact. De moeder van Jopie is weggegaan toen Jopie zeven was. De overtuigingen die we beiden om het verdriet heen hebben gebouwd zijn totaal verschillend. Mijn overtuiging is: de dood is te groot, dat moet je omzeilen. Maar de brok in mijn keel is daardoor chronisch geworden. De overtuiging van Jopie is dóórgaan, elke dag wordt evenzeer begroet.”

Blijven lachen

Jopie: “Minou zegt in de voorstelling dat ze het gevoel heeft dat ik niet kon huilen. Maar ik bleef lachen om mijn verdrietige kind vrolijk te maken. Ik had drie kinderen die al groot waren toen mijn man stierf. Minou is de jongste. Dan moet je oppakken wat er opgepakt kan worden om het leven te dóén, vind ik. Dat is een kwestie van aanvaarden en plezier putten uit het simpele feit dat de zon kan schijnen. Vanmorgen schoot bij het wakker worden de dood van mijn zoon in mijn hoofd: jongen nou toch, wat verschrikkelijk verdrietig dat je bent gestorven. Maar niet lang daarna stond er een reparateur op het dak van de buren en ik dacht: dan is mijn dak zeker ook snel aan een opknapbeurt toe. Snap je hoe het werkt? Ik pak het leven aan, dat zit nou eenmaal in me.”

Minou: “Ik blijf het wonderbaarlijk vinden: als je een man en een kind moet verliezen, heb je alle reden om voor de tv te gaan zitten met de gordijnen dicht. Maar mijn moeder deed nog een yogacursus en leerde ayurvedisch koken. Ik ben nu zelf moeder van een zoon, ik hoop dat ik met hem kan delen dat ik verdriet heb.”

Behalve soms hilarisch kritisch zelfonderzoek, ‘bewustzijnsamusement’ noemt Minou Bosua het zelf, kun je ‘Moeder mag niet dood’ ook zien als een liefdevolle ode aan haar vitale ­moeder.

“Iedereen wil ouder worden, maar niemand wil oud zijn, constateer ik in de voorstelling. Mijn moeders prachtige ritueel kun je zien als een vorm van levensverlenging. En gelukkig maar! Daarom heb ik de ‘Gang van Jopie’ in het leven geroepen: een groep ouderen van Gouden Dans. Dat is een landelijk initiatief om kwetsbare en vitale 75-plussers middels dans met elkaar in contact te brengen. Ze versterken Jopie als het ware in haar ‘levensverlengende’ levenshouding: vrolijk zwierend richting de eeuwigheid met dans als troostend en verbindend middel.”

Beeld van ouderen

Jopie vindt het belangrijk dat er met de voorstelling eindelijk ook eens een positief beeld van ouderen wordt geschetst. “Dat je als oudere niet hoeft te worden opgegeven, omdat je alleen maar geld kost er geen plek meer voor je zou zijn.”

Minou: “Mijn moeder is een uitzondering omdat ze een rijk sociaal leven heeft. Ik zie ook kwetsbaarheid bij ouderen. Het kan positief zijn dat ouderen worden geacht langer mee te doen, maar dat lukt alleen als ze in relatie met anderen blijven. Zo kun je het verzorgingshuis lang uitstellen. Het is de taak als samenleving om die relatie aan te blijven gaan.”

De dansende 75-plussers in ‘Moeder mag niet dood’ vormen nu een club. ­

Jopie: “We eten samen, reizen samen naar de theaters, dat is ontzettend leuk. Als de tournee is afgelopen, zal ik er met plezier op terugkijken. Of mijn optreden naar méér smaakt? Dat weet ik niet. Zo gaat het leven immers; het komt op je pad of niet.”

‘Moeder mag niet dood’ van Minoux
t/m 10/11 in Theater Bellevue Amsterdam, daarna tournee t/m 24/1. www.minoux.n

Lees ook:
Oudere danseressen terug op het podium, met meer bagage

Waar zijn ze toch in het theater, de actrices en danseressen van 55+? In ‘Lust for Life’ zet danstheater Aya ze terug in de spotlights in een voorstelling over de kracht van ouder worden.