Marjolein Busstra volgde vier misbruikte jongeren: ‘We moeten praten over seksueel geweld’

Documentairemaker Marjolein Busstra haalde vier jongeren voor haar camera die tegen hun wil seksuele handelingen verrichten. In directe taal vertellen ze erover. ‘Ik voel me altijd vies.’

Wij praten niet. Gekke titel eigenlijk, want Marjolein Busstra filmde gesprekken tussen jongeren en hun therapeuten. Daarin zijn de laatsten vooral luisteraars, terwijl de jongeren proberen met woorden en moeizame flarden iets prijs te geven van stelselmatig misbruik.

“Ja, ze praten wél”, zegt Busstra. “Maar het heeft tijd gekost om zover te komen. Ik ben zeker een jaar bezig geweest met het voorwerk: praten met de therapeuten, vragen of ik een keer bij een gesprek mag zijn. Stukje bij beetje groeide er vertrouwen. En soms kwam een jongere dan alsnog niet opdagen. Of ze zei gewoon niks.”

In een Amsterdamse geluidsstudio is Busstra bezig met de laatste fase van een film over drie meiden en een jongen die op jonge leeftijd werden gedwongen tot seks. Door vrienden, betalende klanten, pooiers. De ene heeft geld nodig om te blowen. De ander betaalt met seks voor een slaapplek. Met wie zou je daarover praten? Schaamte is een grote belemmering. Wantrouwen ook. ‘Als kind werd ik al niet geloofd’, vertelt een van de meiden. Ze draagt een blauwe pruik. Busstra filmde de jongeren zo dat ze niet herkenbaar in beeld komen.

Geheimen

Tegen hun ouders durven de jongeren niet open te zijn. Eén meisje vertelt dat haar moeder de veiligheid van haar kinderen als eerste prioriteit heeft. Daarom kan zij haar moeder niet vertellen welke narigheid haar is overkomen - haar moeder zal denken dat zij zelf heeft gefaald. Ziedaar de uiterst wrange tienerlogica. Politie? “Die komt toch te laat”, zegt het meisje met de blauwe pruik. “En ik ben zelf strafbaar.”

Wacht even, strafbaar? Dit zijn heel jonge mensen die een profiel aanmaken op een sekssite, geld krijgen voor seks, in een auto stappen met types die maar één ding willen. Busstra is er stellig over. “Dit is grensoverschrijdend gedrag next level. Dit gaat over uitbuiting van minderjarigen.”

Van therapeuten en straatcoaches hoorde ze hoe de problematiek is geëvolueerd. De loverboy is passé. Jongeren worden nu vaak gechanteerd met een naaktfoto die ze een keer hebben gestuurd, gangbaar bij hedendaags daten. Word je gechanteerd en kun je daar thuis niks over zeggen, dan kan het in hoog tempo ontsporen. “De pakkans bij drugshandel is veel groter dan bij seksuele uitbuiting”, zegt Busstra. “Dit is een verdienmodel.”

Vernederd, gepijnigd, uitgebuit

Ze opent haar film met een definitie. Om, misschien juist voor de jongeren zelf, duidelijk te maken waar het fout gaat. ‘Onder seksueel geweld verstaan we verkrachting, aanranding waarbij gebruik is gemaakt van geweld of dreiging met geweld, of van een situatie waarbij iemand niet in staat was te weigeren.’

Vernederd, gepijnigd, uitgebuit. Hoe komt het dat jongeren vast komen te zitten in een spiraal waar ze, zelfs met hulp, niet zomaar uitkomen? Het duurde een tijd voordat Busstra dat begon te begrijpen. “Het meisje met de blonde pruik bijvoorbeeld leek alles beter te kunnen verdragen toen ze er middenin zat, dan op het moment dat ze afstand nam en zich realiseerde wat ze allemaal had meegemaakt. Dat vond ik zo’n eyeopener. De jongen, die zich laat betalen voor seks, kreeg slaapproblemen en wilde steeds meer blowen om niet te hoeven nadenken. Dus had hij weer geld nodig. Toen hij op zijn veertiende begon, had hij niet kunnen voorzien dat hij twee jaar later trauma’s zou hebben.”

Je hóórt ze bijna malen, deze tienerhoofden. In cirkelgedachten. Ze redeneren de schuld naar zichzelf toe, houden de buitenwereld op afstand, zinken weg in eenzaamheid. De grootste indruk maakt misschien wel de extreem lage eigendunk die deze jongeren hebben. Het is moeilijk voor te stellen dat je op een avond seks hebt met vijf nare gasten die je diep veracht.

Gezichten als spiegels

“Dat vind ik mooi aan deze therapeuten: ze blijven ver weg van de oordelen die de maatschappij al heeft”, zegt Busstra, die eerder onder meer I love my muslim maakte. “Ik vind het leuk om te interviewen voor mijn films, maar dit keer heb ik de vragen overgelaten aan anderen. Bij hen voelen de jongeren zich veilig, kunnen ze zeggen: hier wil ik het niet over hebben.”

De gezichten van de therapeuten werken als spiegels: we zien de emoties van de jongeren erin gereflecteerd. Misschien zijn het ook spiegels voor ons: hoe zouden we kúnnen reageren op zulke verhalen?

Met beelden die er soms raadselachtig bij aansluiten probeert Busstra een inkijkje te geven in de innerlijke emotionele chaos. Een hand met een hoorntje onder een softijsmachine die maar niet stopt: een situatie die compleet uit de hand loopt. De jongen die danst rond een grote regenplas: een plek van dromerige bespiegeling, misschien wel nieuwe vrijheid. Ze halen het viertal, en de kijker, even weg van de zware gesprekken.

Gehoord worden

Vooruit, nu praten ze. Helpt dat? Busstra: “Wat ze helpt, is er zíjn. Deze therapeuten onderhouden vaak langdurig contact, gooien lijntjes uit en zien jongeren dan soms pas na jaren binnenkomen, wanneer zij eraan toe zijn trauma’s te verwerken.”

Zich laten filmen, dat gaat nog verder dan praten. Ergens willen deze jongeren toch gehoord worden, denkt Busstra. En anderen waarschuwen, dat was een belangrijke motivatie om mee te doen. Mogelijk geeft het ze ook een gevoel van eigenwaarde en autonomie. “Niemand heeft er baat bij om alleen maar als slachtoffer te worden gezien, deze jongeren zitten daar helemaal niet op te wachten. Zelf heb ik moeite met woorden als slachtoffer, dader, schuld: ze zeggen zo weinig over de complexiteit van dit soort problemen. Het is belangrijker dat we praten over seksueel geweld, en signaleren dat het bestaat.”

Ja, kinderen in disfunctionele gezinnen zijn kwetsbaarder, beaamt ze. Maar ook in niks-aan-de-hand-families komt dit soort geweld voor. Welke achtergrond ze ook hebben, dit zijn ‘onze kinderen’, zegt Busstra. “En wij zijn omstanders. Ik hoop dat de film laat zien dat je destructieve keuzes kunt maken, en dat het dan nog steeds niet jouw schuld is.”

De film gaat 9 april in première op Movies that Matter, en is 12 april om 22.26 te zien op NPO2. Tussen 14 april en 22 mei is de multimediatentoonstelling ‘Wij praten niet’ van Marjolein Busstra te zien in de Melkweg in Amsterdam.

Lees ook:

Ook in films is steeds meer aandacht voor seksueel geweld

Sinds #metoo krijgen seksuele intimidatie en misbruik ook in films brede aandacht. Erover praten blijkt moeilijk. Toch laten vrouwen hun stem horen, met ontzagwekkende moed.