Lorenzo Viotti vindt de balans en de tragiek in Mahlers Zesde symfonie

Meteen na het gebruikelijke welkomstwoord van Lorenzo Viotti stond op de eerste rij van het Concertgebouw een vrouw van middelbare leeftijd op, en begon met een kek gilletje voor de maestro te applaudisseren. Na het eerste deel van Mahlers Zesde symfonie was de schreeuw die zij uitte al wat hysterischer, en keek Viotti verstoord over zijn schouder. Tijdens het tweede deel kwam een suppoost haar omzichtig waarschuwen. Kennelijk was zij met een telefoon haar idool aan het filmen. Haar applausje werd na dat deel in de kiem gesmoord.

Wellicht is zo’n enge stalker een uitwas van het zorgvuldig opgebouwde Viotti-merk. Een klassieke maestro als een pop-idool. Irritant en storend was het zeker, omdat het de zorgvuldig opgebouwde spanning over de vier delen van de anderhalf uur durende symfonie aan gruzelementen sloeg. Een gebiedende hand naar achter van de concertmeester bracht de vrouw na het verstilde derde deel bij zinnen en deed haar gelukkig verstommen; een illusie armer waarschijnlijk.

Viotti was dinsdag in Amsterdam met de Münchner Philharmoniker, een orkest waar hij vaker te gast is. Het orkest uit München ontsloeg precies een jaar geleden chef-dirigent Valeri Gergjev vanwege zijn nauwe banden met Vladimir Poetin. Als opvolger van de gecancelde Gergjev benoemde het orkest een paar weken terug de Israëlische Lahav Shani, die daarvoor zijn chefschap bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest in 2026 opgeeft. Shani staat in München op de schouders van grootheden als Kempe, Celibidache, Levine, Thielemann en Maazel.

Gevangen in Mahlers geest

De Mahler-traditie van het orkest is bijzonder, en vergelijkbaar met die in Amsterdam. De premières van de Vierde symfonie en de Achtste symfonie vonden in München plaats onder leiding van de componist, en Bruno Walter leidde er de eerste uitvoering van Das Lied von der Erde.

Viotti en het orkest hadden Mahlers Tragische symfonie deze dagen al drie keer gespeeld in München en Parijs. De noten zaten dus geramd. Vooraf legde Viotti uit dat we anderhalf uur gevangen zouden zitten in Mahlers geest. Hij karakteriseerde het eerste deel als een verklanking van Faust, en het tweede als een portret van Mephisto. We zouden koebellen van huppelende koeien in alpenweides ver weg horen, en kerkklokken van nog verder weg.

De dirigent en het orkest maakten die beloften waar. In tegenstelling tot de uitvoering van Klaus Mäkelä met het Concertgebouworkest in augustus had Viotti de dynamische balans beter in de hand. Nergens was het te luid of te ongenaakbaar, terwijl de dramatiek niks te kort kwam. Eerste en tweede violen zaten gescheiden (heel fraai in deze symfonie), de hoorns rechts naast de contrabassen. Viotti plaatste het woeste Scherzo direct na het hamerende eerste deel, en het leek wel alsof we op een naar knekelveld rondliepen.

Viotti vond met het prachtig spelende orkest de tragiek in het lange Andante. Lange, lange lijnen, eindigend in de zachtste pizzicato slotnoot van de contrabassen denkbaar. Daarvóór kregen de eerste violen hun super hoge passages evenwel niet synchroon en homogeen.

Hard en zacht

Schitterend opgebouwd was het vierde deel met de twee verpletterende hamerslagen. En vooral hier viel op hoe goed Viotti zich rekenschap had gegeven van hard en zacht. Toen het thema daar eindelijk in de rails viel, stoomde de trein magnifiek door naar het bezield gespeelde koperkoraal aan het slot. De dame op rij 1 was er zowaar stil van.

Lees ook:

Klaus Mäkelä maakt met Mahler een historische vuurdoop in Amsterdam

Mahlers Zesde brengt vaak het luidste in maestro’s naar boven. Chailly en Gatti kregen er om die reden destijds fikse kritiek op. Vrijdag was het deels niet anders. Vooral het eerste deel moest het ontgelden onder de martelende zweepslagen van Mäkelä.