Licht aan zee

Meestal zie je de zwartgeteerde houtpalen van Zeeuwse of Bretonse zeeweringen in diagonale opstelling. In langgerekte rijen over de breedte van het strand gegroepeerd. Dusdanig dat je elke paal apart kunt tellen.

Maar in zijn strandbrandingzeezicht plaatst zeeschilder Frans Buissink zijn zeewering frontaal midscheeps in zijn schilderij. Het is alsof één lijn langgerekte palen, als een maritiem Macbeth-bos, uit de branding naar je toe komt wandelen. Samen met negen medezeeschilders exposeert Buissink in het Marinemuseum van Den Helder.

Conservator Graddy Boven verhaalt van de Nederlandse Vereniging van Zeeschilders, die ooit als ’mannenclupje’ begon en waarin ’preciezen en rekkelijken’ elkaar de loef afstaken inzake hoe traditioneel of vrijzinnig de zee en al wat daarop drijft te beschilderen valt. Zoals de Hongaarse zeeschilder Mendlik, die zich aan een scheepsmast liet vastbinden om te kunnen zien hoe een stormachtige zee eruitziet.

Onderling waaieren zeeschilders uit van tot in detail uitgewerkte zeegezichten waarop een gehavend klosje van een scheepskatrol nog te zien valt, van werfkranen in houtsnede, Vlielandse vennen, drooggevallen ebstromen in sepia, tot onverschrokken vaalgroen-grijze kwaststrepen die voor ’zakkende zon boven het Marsdiep’ staan. Zeeschilders mogen schilderen wat ze willen, al blijft een nautisch-maritieme knipoog in hun aquarellen, oliedoeken, etsen, schetsen en sculpturen dringend gewenst.

Over de eigennamen (Van Amstel, Van den Oever) of titels van hun schilderingen viel onderling in ieder geval weinig te bakkeleien: ’Rood strand’, ’Zomers weer’, ’Wolken boven zee’, ’Laag tij, Bretagne’, ’Stilte Meer I’, ’Dynamisch weer’, ’Zwart zeil’, ’Kluisgat’. „Hij is wel stijlvast’’, zegt de conservator in Brits oordeelontwijkende geestigheid.

Voor kunstzinnig gespierde oordelen moet je ook niet aan boord komen van het voormalige ramschip ’Schorpioen’ uit 1868. Nadat zij jarenlang dienst deed als drijvende kazerne, hoort de ’Schorpioen’ nu bij de vaste collectie van het Helders Marinemuseum. Een mooi rank, piekfijn onderhouden schip, met glimmende binnendekse plankieren. Op het benedenste dek exposeren nu tien ’zeer diverse’ zeeschilders.

Bij de buurman van het Marinemuseum, de werf Willemsoord, exposeren ruim dertig schilders, ook meanderend over het thema ’licht aan zee’. Hier gaven de conservatoren Marijke van Wijk en Georges Hanna hun geselecteerde schilders ruim baan; soms is het duchtig zoeken naar zowel ’licht’ als naar ’zee’. Maar zodra je de thematiek wat laat vieren, doemen er weer vergezichten en nooit vermoede einders op.

Vormgever en ’ruimtegever’ Jenske Dijkhuis ontwierp een ingenieus drievleugelig huisje, ’Windlicht paviljoen’, dat met de windrichtingen mee kan draaien en met licht absorberende verf het daglicht opneemt, teneinde dat ’s nachts weer uit te kunnen stralen.

Letterlijk en figuurlijk haaks op Dijkhuis’ beweeglijke lichtheid staan de verankerd massieve foto’s van Chantal Mulder. Ze fotografeerde de façades van oorlogsbunkers en herschikte die vervolgens tot landschappelijke welvingen.

Ook de onderzeeboot van het Marinemuseum, die als een tonijngigant z’n laatste dagen bovengronds op het museumterrein slijt, gaf Mulder een andere functie. Van zeppelin veranderde zij het m.s. ’Tonijn’ tot reuzenrog, die zo te zien de bodem van zijn kunnen bereikte.

Drie keer per dag (van 10.50 tot 12.40 uur) keek Carlijn Mens hoe het ginds spiegelende Noordzee- en Marsdieplicht door de strenge ramen van de voormalige werfloods naar binnen valt, en noteerde met houtskool op papier de in de geschaduwde kozijnen gerangschikte lichtval.

Een speelse en vooral tuimelende woordenfontein ontwierp Femke Schaap met bijeen gesprokkelde latjes van piepschuim als stonden die gereed voor een kampvuurtje. Spierwit staan haar latjes in een loodshoek, terwijl ze keer op keer met geprojecteerde woorden worden gedrapeerd.

Nu eens het wentelende woord ’this’, dan weer de aanspoelende en opfladderende letters van ’real’. Net zolang totdat de woorden de titel van Schaaps sculptuur vormen: ’This Is Not Real, This Does Not Happen’. Mooi wel dus: je ziet de woorden met eigen ogen tuimelen.

Met ’Sunrise’, een vroeg werk van R.W. van de Wint, sta je weer oog in oog met schilderkunst, met zichtbare lagen verf en onderliggende kleurlagen.

Een paar mijl zuidelijker, op het beeldende kunstpark De Nollen, is Van de Wint aanwezig met kleursluiers in zijn schilderijen, en door Hendriktje Ruiter gefotografeerde kleursluiers in het landschap. ’Gebroken licht’, getiteld.

Directeur Jacqueline van Koningsbruggen van De Nollen: „Het is de tragiek van de menselijke conditie dat zelfs onze belangrijkste waarden polair tegenover elkaar kunnen staan. Dit tragische gegeven, door Van de Wint ’gebrokenheid’ genoemd, krijgt zijn symbolische vorm in het gebroken licht: het kleurenspectrum. Hiertegenover staat iets wat ongrijpbaarder is dan het spectrum van de regenboog: het licht in zijn ongebroken gestalte. Een volmaakt, puur en helder licht.”