Les Misérables-regisseur Ladj Ly: Mijn film is een noodkreet

Ladj Ly, geboren in Parijs uit Malinese ouders, is een selfmade man. Op zijn zeventiende richtte hij met zijn vrienden een filmcollectief op en kocht hij zijn eerste camera. Hij leerde zichzelf filmen. Dat zijn film ‘Les Misérables’ nu genomineerd is voor een Oscar voor beste niet-Engelstalige film is zeker speciaal.

Montfermeil, de Parijse voorstad waar zijn vader vuilnisman was, werd het middelpunt van zijn werk. Ly was er met de camera bij als de jongeren uit zijn wijk Cité des Bosquets clashten met de politie, die vaak onterecht hard optrad.

“Veel jongens die opgroeiden in de wijk hebben littekens van rubberkogels op hun lichaam”, zegt Ly, die tijdens het interview meteen zijn mouw opstroopt om de schade te ­tonen. De confrontaties met de politie en ook de spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de wijk zijn het onderwerp van Les Misérables.

Internetfilmpje

“In 2008 filmde ik voor het eerst een enorme politieblunder en dat had verstrekkende gevolgen.” Ly plaatste het filmpje op internet en dat leidde ertoe dat er een politie-­onderzoek werd ingesteld en dat de agenten die de blunder begingen, werden veroordeeld. “Het was de eerste keer dat zoiets gebeurde”, zegt hij. “Ik werd me bewust van de enorme kracht van beelden en voelde me gesterkt om door te gaan.”

Volgens Ly ging het stap voor stap. Omdat hij buiten de gebaande paden om werkte, kostte het veel tijd en energie om geld te vinden voor zijn eerste korte film. Maar het lukte. Ly werd opgemerkt. Met zijn korte film, die ook al ‘Les Misérables’ (2017) heette, toerde hij langs filmfestivals en viel hij veelvuldig in de prijzen. Het verhaal over een driekoppige antimisdaadbrigade die, niet gespeend van ­racisme, orde op zaken gaat stellen in het veelkleurige Montfermeil, werkte hij uiteindelijk uit tot zijn eerste speelfilm.

Het is een spectaculair en explosief werk, tragikomisch getoonzet en vol energie gemaakt, een beetje zoals de films van zijn Amerikaanse helden Spike Lee en Martin Scorsese en zijn Franse inspiratiebron ‘La Haine’, die andere beroemde banlieue-film uit de jaren negentig.

Engagement

Les Misérables toont hoe weinig er in Montfermeil is veranderd sinds Victor Hugo er zijn beroemde roman met dezelfde titel (uit 1862) situeerde. “De misère is gebleven”, zegt Ly. “Het enige verschil is dat Montfermeil nu vol staat met afbraakflats en dat er immigranten wonen. Maar net als toen wordt er niet naar de bewoners omgekeken. De sociale problemen zijn gebleven. Er gebeurt niets, terwijl er zoveel werk te doen is.”

Omdat er zo weinig gebeurde, staken Ly en zijn vrienden zelf de handen uit de mouwen. Twee jaar geleden stichtte hij in de wijk een filmschool die gratis toegankelijk is en waar geen vooropleiding voor nodig is. “Omdat we het belangrijk vinden om de volgende generatie te trainen in het filmmaken. Jongeren uit de wijk leren bij ons schrijven, regisseren en produceren en uiteindelijk een korte film ­maken. Het is bittere noodzaak, want het Franse filmcircuit is voor deze jongeren niet echt toegankelijk. Een filmopleiding is duur en de Franse filmwereld is een gesloten netwerk, niet erg divers.”

Ly vindt zijn engagement met de wijk niet meer dan logisch. “Ik ben in Montfermeil opgegroeid en ik ontleen mijn identiteit aan de buurt. Ik weet wat er misgaat en waaraan behoefte is. Er is veel armoede, jeugdwerkloosheid en politiegeweld, zaken die aandacht verdienen. Daarom zijn we nu ook bezig om een project op te zetten in een andere Parijse buitenwijk, Noisy-le-Sec. We hebben daarvoor een journalist van Canal+ aangetrokken en een chefkok, om jongeren wegwijs te maken in de journalistiek en het werken in een restaurant.”

President Macron

“Ik heb president Emmanuel Macron ook een bericht gestuurd en hem uitgenodigd om de film te bekijken”, vertelt Ly. “ Ik heb namelijk sterk de indruk dat hij in zijn eigen bubbel leeft en de realiteit is vergeten. Mijn film is een noodkreet, gericht aan de politiek.”

Inmiddels is duidelijk dat Macron de film heeft gezien en het schijnt dat hij onder de indruk was. Hij heeft zijn regering gevraagd in actie te komen om de levensomstandigheden in de buitenwijken te verbeteren. En inderdaad, je kunt je voorstellen dat Macron schrok. Een belangrijke inspiratiebron voor Les Misérables zijn de rellen van 2005, waarbij vooral Afrikaanse jongeren uit de buitenwijken waren betrokken. Het liep zo hoog op dat de noodtoestand werd uitgeroepen.

“Ik was er getuige van”, zegt Ly. “De rellen begonnen zo’n beetje onder mijn slaapkamerraam. Het einde van de film verwijst ernaar: de jongeren komen in opstand. Het is een van de dingen waar ik heilig van overtuigd ben: de volgende revolutie komt uit de banlieues.”

‘Les Misérables’ is vanaf volgende week te zien op het Filmfestival van Rotterdam (22 januari t/m 2 februari) en vanaf 20 februari in de bioscoop. De 92ste Oscaruitreiking is in de nacht van 9 op 10 februari.

Lees ook:

Parijse banlieues zijn de grootste kweekvijver voor voetbaltalent

De voorsteden van Parijs zijn hofleverancier van het Franse nationale elftal. Maar ook alle Europese topclubs stropen de velden af in de banlieue.

Lees ook:

10 tips voor het Internationaal Film Festival Rotterdam

Filmfans kunnen hun hart 22 januari weer ophalen. Dan begint de 49ste editie van het IFFR. Trouw maakte alvast een keuze uit de ruim vijfhonderd films.