Lauren Groff: Ik zadel de werkelijkheid graag op met mythes en falsificaties

De Amerikaanse Lauren Groff verdiepte zich voor haar roman Matrix in het leven van de twaalfde-eeuwse mysterieuze hoofse dichteres Marie de France. ‘Schrijven is voor mij een heerlijk spel met de lezer.’

Als we bellen is het in Gainesville, Florida, tien uur in de ochtend. Best vroeg voor een gesprek over kloosters, middeleeuwse poëzie en het geestelijke isolement van even moedige als kwetsbare vrouwen. Maar gewend als zij is aan vaste ritmes, tijden en getijden, disciplines en structuren, heeft Lauren Groff (43) al haar dagelijkse rondje hardgelopen en ontbeten.

Fictie, zo vertelt ze naar aanleiding van haar jongste, zojuist verschenen roman Matrix, heeft voor haar een bevrijdende, welhaast religieuze waarde. Groff: “Lezen maakte me rustig en blij. Met de pen ben ik, net als Marie de France, meer degene die ik zou willen zijn.”

Groff verwierf in 2015 ook hier bekendheid met de groteske huwelijksroman Furie en fortuin (Fates and ­Furies). Op een even liefdevolle als pijnlijke wijze legde Groff aan de hand van twee echtgenoten de gedroomde schijn en nooit geuite verscholen pijn van een huwelijk bloot.

‘Niemand gaf een flikker om wat voor erfgoed dan ook’

Haar voorlaatste in het Nederlands verschenen boek is haar verrassende en spannende verhalenbundel Florida, waarin Groff er angstvallig goed in slaagt de schaduwzijde van Amerika’s Sunshine State te laten zien. “Ik heb er erg lang over gedaan om in Florida, waar ik sinds mijn huwelijk in 2006 woon, te kunnen aarden,” zegt ze. “Dat viel niet mee, komend uit New York. Ik moest wennen aan de mensen, aan de vochtige hitte en de moerassen vol slangen en andere griezels. Niemand las een boek en niemand gaf een flikker om wat voor erfgoed dan ook.

“Toen ontdekte ik het werk van de schrijfster Marjorie Kinnan Rawlings, die tegen de stroom in haar eigen weg gegaan was en haar eigen tuintje te midden van een groot moeras geplant had. Haar roman The Yearling – ooit verfilmd met in de hoofdrol Gregory Peck die als wilde jongen een hertenwees opvangt – gaf me voor het eerst het gevoel dat ik een gids en geestverwant gevonden had. Het hielp me mezelf te blijven en te overleven.”

Met haar nieuwe, eerste historische roman Matrix maakt Groff een, zeker voor Amerikaanse begrippen, opmerkelijk uitstapje, zo van klam Florida naar het frisse door kou en wind geteisterde kloosterleven in de twaalfde eeuw ten tijde van de Engelse koning Hendrik II en zijn machtige echtgenote Eleonora van Aquitanië. Het boek is een ode aan de hoofse dichteres Marie de France, die met haar als Lais bekend geworden Bretonse epische verzen en visioenen de vroegmiddeleeuwse literatuur in Frankrijk een heel eigen gezicht gaf.

Bij Groff is Marie meer dan enkel de onwettige zuster van Hendrik II, zoals zij in de literatuurgeschiedenis te boek staat. “Het feit dat er over Marie de France niet zo veel bekend is, gaf mij de ruimte mij literair uit te leven. Ik heb geprobeerd de oude ridderverhalen en koningsdrama’s, zoals je die zowel in oude Bretonse sages als bij Shakespeare aantreft, te combineren met de sereniteit van het kloosterleven.

“Wat mij intrigeerde, was dat er in de genoemde Lais, waarvan er twaalf bewaard zijn gebleven, nogal eens wordt gerefereerd aan de onmogelijke liefdes tussen menselijke en bovennatuurlijke wezens. Soms als anekdote, soms in de vorm van een visioen.

“En zo kan het dus dat Marie als bastaard levend aan het Engelse hof wanhopig verliefd wordt op koningin Eleonora en al of niet als gevolg daarvan wordt weggepromoveerd naar het verre Normandië, waar zij het verder als abdis van een in verval geraakt vrouwenklooster moet zien te redden.”

U schrijft: ‘Marie beschermt haar eigen innerlijk landschap, alleen haar geest mag zich uitstrekken tot de verste horizon’. U studeerde in Amherst las ik. Ik moest aan de 19de-eeuwse dichter Emily Dickinson denken, die daar woonde.

“Je raakt aan iets, waar ik me niet zo van bewust was tijdens het schrijven. Als klein meisje hield ik erg van de gedichten van Emily Dickinson. Ze waren zo beeldend, zo toegankelijk voor de kindergeest. Ik was weg van A Bird, came down the Walk, over een vogel die eerst ruw een worm in tweeën klieft om dan heel charmant een kleine kever voorrang te verlenen. Die manier van observeren heeft zich diep in mij genesteld.

“Toen ik studeerde in Amherst werd mijn bewondering voor Emily extra aangewakkerd door het feit dat mijn studentenkamer vlak tegenover haar eeuwige rustplaats lag. Ach, je wil niet weten hoeveel avonden ik bij schemering aan de voet van haar graf gezeten heb in de hoop dat er toch iets van haar geest zou overwaaien.

“Maar wat betreft de verwantschap met Marie de France, het is ook gewoon een universeel ­gegeven. Nog altijd zijn vrouwen kwetsbaar en is het soms verstandiger je diepste gevoelens voor jezelf houden. Ik heb van Marie de France, hoewel als bastaard verstoten, iemand gemaakt die, al is het maar in de beslotenheid van het klooster, wel wordt gehoord.

“Daarin verschilt ze van Emily Dickinson. Mede dankzij haar reputatie als abdis doorbreekt zij haar isolement en wordt zij niet verpletterd door de krachten die haar, zowel vanbinnen als vanbuiten bedreigen.”

Ondank de veilige omgeving die Marie voor de zusters probeert te scheppen, lijkt zijzelf niet overtuigd van het bestaan van de God. Bijgeloof en vechtlust spatten er soms zelfs vanaf…

“Marie ziet haar taak in het klooster als een lotsbestemming. En daar moet ze, binnen de bestaande kaders, het beste van zien te maken. Maar het is waar, op zoek naar het hogere, vraagt ze zich steeds af waarom de meeste mensen op aarde zich pas op hun gemak lijken te voelen als ze zich overgeven aan een ongrijpbare macht die groter is dan zijzelf.”

Begrijpt u dat?

“Ja, heel goed zelfs. Ik zie het voortdurend om me heen, die hang naar gemeenschap in combinatie met het hogere. Ik verlang daar ook naar en zag in het klooster in Connecticut, waar ik ter voorbereiding op dit boek verbleef, dat geloof en naastenliefde veel mensen, vrouwen in dit geval, houvast en betekenis geven. Nog altijd ben ik diep onder de indruk van de rust die er van het ritme en de structuur van de steeds op vaste tijden terugkerende getijden en gebeden uitgaat.”

Maar u gelooft zelf niet?

“Ik kan niet meer geloven, al verlang ik nog altijd naar het hogere. Naar het mysterie misschien ook dat ik in mijn godsdienstopvoeding in de presbyteriaanse kerk sterk heb gemist. Het geloof was vooral praktisch en efficiënt. Je moest je talenten goed benutten en ambitieus zijn. Mijn ouders waren altijd druk en werden opgeslokt door hun werk, mijn vader als reumatoloog in het plaatselijke ziekenhuis en mijn moeder op school, waar zij biologie doceerde.

“Het betekende in praktijk dat wij als kinderen, hoe vrij ook, emotioneel glorieus over het hoofd werden gezien! Mijn zus, de tri-atlete Sarah True, en ik hebben daar best last van gehad. Last van de behoefte perfect te willen presteren.”

Tegenover de realiteit van een harde, bittere, door mannen gedomineerde wereld, stelt u in Matrix de veiligheid van het klooster in twaalfde-eeuws Normandië. Ook in uw vorige boeken speelt Noord-Frankrijk een opmerkelijke rol.

“Ik hou erg van Frankrijk. Aan het einde van mijn middelbareschooltijd heb ik een zomercursus aan de universiteit van Nantes gevolgd. Een geweldige ervaring!

“Ik was pas zeventien en alles was vreemd. Ik sprak geen woord Frans en herinner me nog hoe ik genoot van de middeleeuwse resten in Normandië en hoe ik in Rouen opging in de wereld van Flaubert en die arme onbegrepen Emma Bovary. Oh, my God! Ik was zo onder de indruk van het genie Flaubert! Zat ik daar met een ijsje in de hand weg te dromen. Achteraf heel oppervlakkig hoor, maar onvergetelijk.”

Marie bouwt in wezen haar eigen Utopia. Toch is zij geen heilige en lijkt ze soms meer op de stoere, met zwaard op het paard gekropen Jeanne d’Arc. Hoe historisch is deze Marie de France?

“Afgezien het feit dat ik graag iets van de complexiteit wil laten zien van de relatie individu versus gemeenschap – ik bedoel: wie deelt de lakens uit en wie past zich al of niet gedwongen aan om te overleven – is schrijven voor mij een heerlijk spel. Een spel met de geschiedenis en een spel met de lezer. Ik hou ervan om de al of niet historische werkelijkheid op te zadelen met mythes en falsificaties en in te kleuren met persoonlijke herinneringen en observaties als een soort spiegels uit een andere tijd.

“Of ik daarin slaag, is aan de ontvankelijkheid van de lezer. Wil je meegaan in dat spel van list en bedrog? Van schoonheid en leugen? Zo kijk ik zelf naar ­Matrix als een roep uit het nu naar een verleden van bijna duizend jaar terug. En ik hoop dat het verleden niet zal schromen om, ondanks alle afstand en tijd, even hard terug te schreeuwen.”

Roept u daarmee ook naar ons, Europeanen? Sinds het presidentschap van Donald Trump lijkt er een diepe kloof te zijn ontstaan in de manier waarop wij, hoewel ook onderling verdeeld, over vrijheid en klimaat denken.

“Weet je, er is zoveel fundamenteels mis. Maar ik heb niet de kracht om daarover te schrijven. Ik heb slechts één wapen, en dat is mijn pen.”

Tot slot, veel lezers zullen als ze de titel van uw boek zien meteen denken aan de succesvolle film The Matrix. Heeft de film een rol gespeeld toen u de titel koos?

“O nee, echt niet! Sterker, als de mensen mijn boek kopen omdat ze gek zijn van de film, zullen ze vrees ik uitermate teleurgesteld zijn.

“Nee, voor mij belichaamt de titel letterlijk de rol van de abdis ofwel het moederlijk leiderschap van Marie de France, gerelateerd aan het ordezegel dat zij draagt. En voorts, waar je ook komt of welk verschijnsel je ook doorgrondt, er bestaat geen wereld die niet is opgebouwd uit (de) elementen. Losse elementen die samen zorgen voor ritme en structuur. Dus nee, als de mensen mijn boek kopen, omdat ze de film zo goed vinden, dan komen ze, vrees ik, bedrogen uit.”

Lauren Groff
Matrix (Matrix)
Vert. Lucie Schaap
De Bezige Bij; 304 blz. € 23,99