Lachen om racisme? Theatermakers George & Eran vinden dat dit gewoon moet kunnen

Milan, lang, blond, staat helemaal achter het statement van de voorstelling, zegt hij. Welk statement? Het statement van de multiculturele samenleving. Hij weet: ik doe het goede, ik sta op het toneel met een jood en een moslim. Hij lijkt er zelfs een beetje trots op.

De goedwillende, witte Nederlander. Wie kent hem niet? Hij heeft het beste voor met migranten, asielzoekers, vrouwen, maar hoe meer hij hun gelijkheid bevestigt, hoe meer zijn superioriteitsgevoel doorklinkt. Bekrompen is hij ook. Is George geen moslim? Maar hij ziet er wel zo uit, vindt Milan. En hij komt toch uit zo’n soort land? En dan gebruikt Milan ook nog het woord blanke voor zichzelf in plaats van witte!

In de voorstelling ‘George en Eran worden racisten’ prikken zijn collega’s zo door de goede bedoelingen van ­Milan Sekeris heen. De Syrische George Elias Tobal en de joodse Eran Ben-Michaël hebben het morele gelijk aan hun kant, en dat willen ze weten ook. Myrthe Huber, de enige vrouw in het gezelschap, probeert met ‘ik ben een achtste Indisch’ ook een stapje hoger op de exotische ladder te komen. Alle bekende elementen van het racismedebat – wit privilege, slavernijverleden, blank of wit – komen langs. Op Oerol, waar de voorstelling deze zomer te zien was, lachte het voornamelijk witte ­publiek besmuikt om de vele foute grappen.

Grappen maken over racisme is een heikele zaak. De standpunten zijn, mede door het zwartepietendebat, zo verhard, dat één fout woord, laat staan een grap, al voor problemen kan zorgen. Juist daarom moest er een voorstelling over komen, vonden Tobal en Ben-Michaël, die met hun George & Eran Producties altijd maatschappelijke kwesties aansnijden. Na Oerol brengen ze de voorstelling ‘George en Eran worden racisten’ in schouwburgen door het hele land. Tobal: “Er zijn de laatste tijd meerdere goede voorstellingen over racisme gemaakt, denk aan ‘Race’ bij het Nationale Theater. Wij kozen daarom voor een andere invalshoek: dat werd een komedie over het racismedebat.”

Ben-Michaël: “Onze regisseur Koos Terpstra gaf ons de opdracht om heel veel teksten te schrijven. Zo moesten we een dag lang alle racistische dingen die in ons opkwamen, opschrijven. Die stukken lieten we elkaar lezen ter ­inspiratie en dan schreven we weer ­verder. Zo ontstond een berg materiaal waarmee we gingen improviseren. We moesten zo ver mogelijk gaan, was de opdracht. We spaarden niemand en schoven steeds het daderschap bij een ander in de schoenen. We hebben er ­onderling enorm veel lol om gehad.”

Tobal: “Soms, als je weer iets ergs had bedacht, liet je dat met een zenuwachtige lach aan de anderen horen. Sommige dingen gingen echt te ver en werden geschrapt.” Ben-Michaël: “We moesten de grens opzoeken én eroverheen gaan. Want daar zit de spanning. Dat merk je ook in het publiek: als we Myrthe’s uiterlijk helemaal afbranden, is er altijd wel een vrouw in het publiek die roept: ‘Myrthe, je bent práchtig!’ Net of men even vergeet dat het theater is.”

Antisemitisme

Zo intensief in het racismedebat duiken roept geen al te heftige reacties op bij Tobal en Ben-Michaël. Ook al behoren ze tot de groepen die ermee te maken krijgen, eronder lijden doen ze persoonlijk niet. Tobal: “Ik maak het wel mee en vindt het dan vaak amusant. Als iemand me uitmaakt voor kankerturk, denk ik alleen maar: die weet niet waar hij het over heeft. Andries Knevel noemde me na een tv-uitzending een kut-Arabier. ‘Mag ik je zo noemen?’, vroeg hij. ‘Ga je gang’, zei ik. ‘Mij raakt het niet.’ Ik focus me op de mensen die me wel accepteren: mijn vrouw, Eran, mijn vrienden.” Ben-Michaël: “Ze zeggen dat het antisemitisme toeneemt, maar ik merk dat persoonlijk niet.”

Dat neemt niet weg dat ze het huidige racismedebat erg teleurstellend vinden. Vooral als het over Zwarte Piet gaat. Tobal: “Er lijkt geen wil te zijn om eruit te komen. We kunnen kennelijk niet zeggen: als Zwarte Piet bedoeld of onbedoeld racistisch is, stoppen we ­ermee. Zo moeilijk kan het toch niet zijn om een andere kleur schmink te kopen? Als die mensen nou eens al hun energie stopten in een echt probleem, zoals de staat van de zorg, de pensioenen of het klimaat.” Ben-Michaël: ­“Eigenlijk gaat het zwartepietendebat over de vraag wie de eigenaar is van dit land, wie het hier voor het zeggen heeft. Maar ik ben hoopvol. Weliswaar is een deel van de oudere Nederlanders tegen verandering, de jongeren zijn dat niet.”

In de voorstelling hebben uitgesproken racisten geen stem gekregen. Het zijn de goedbedoelde foute opmerkingen die de lach opwekken. Ben-Michaël: “Als het racisme erbovenop ligt, hoef je er niets meer over te zeggen. We willen laten zien dat hoe goed je het ook bedoelt, er is altijd iemand die zegt ‘Dat mag je niet zeggen’, of ‘Jij hebt geen recht van spreken’. Tobal: “Dat hebben we zelf ook gemerkt. Er zijn zwarte acteurs die tegen ons zeiden: ‘Hoe haal jij het in je hoofd om over ­racisme een voorstelling te maken’.”

Het heeft ook iets merkwaardigs, een voorstelling over racisme zonder zwarte personages. In dit stuk eigent Tobal zich de rol van zwarte toe. Hij spreekt pathetisch van de slavernij, de eeuwenlange onderdrukking, het verboden n-woord. En als hij erop gewezen wordt dat hij niet zwart is, antwoordt hij verongelijkt: ‘Dat is een gevoel van binnen’.

Op Oerol kon het publiek erom lachen, maar wat gaat er straks gebeuren in de Amsterdamse Meervaart, het Bijlmerparktheater, het Rotterdamse Zuidpleintheater? Ben-Michaël: “Er zal een andere energie vrijkomen, denk ik. En ik verwacht wel gezeik over dat George claimt zwart te zijn. Ook op Oerol voelden we dat het ongemakkelijk werd als ik iets zei over een donkere man die altijd te laat op een afspraak komt. Iedereen keek naar die ene zwarte bezoeker.”

Functionele grappen

De beste humor begeeft zich op het terrein waar het pijn doet, vindt Ben-Michaël. “Humor is tragedie plus tijd. Als je op de pijnplek drukt, net als een masseur, kan dat ontspanning geven. Maar je weet niet altijd wanneer de tijd er rijp voor is. Op de avond dat de Twin Towers vielen, kon je er geen grappen over maken. Sommigen vinden dat je nog steeds geen grappen mag maken over de slavernij.” Tobal: “Alle grappen moeten een functie hebben. Doelloos beledigen is geen optie.”

Ook al draagt de voorstelling uit dat elkaar veroordelen zinloos is, beide theatermakers erkennen dat de mensen die racisme stevig agenderen, zoals Sylvana Simons, een punt hebben. Eran: “De mensen die vooroplopen in de strijd, hebben we hard nodig. Maar als je te snel verandering wil, gaan de hakken in het zand. Bovendien heeft het geen zin om iedereen maar racist te noemen.

“Op Oerol kwamen er na afloop vaak mensen naar ons toe die zichzelf betrapt voelden, omdat ze ook weleens iets racistisch dachten. Maar dan ben je niet meteen een racist, je bent gewoon een mens met je tekortkomingen. Je kunt je toch ontwikkelen? Je kunt na een gesprek met je buurman toch denken: dit moet ik voortaan niet meer zeggen.”

Na de try-out vanavond in de Meervaart in ­Amsterdam en de première, ook in de Meervaart, een tournee door het hele land. www.georgeeneranproducties.nl

Lees ook:

Zwarte Piet volgens zwarte denkers: ‘Zwart, wit, álle Nederlanders hebben gefaald’

Een rechter die de samenleving tot kalmte maant. Aangekondigde demonstraties door heel Nederland en dreigementen van illegale tegenacties. Sinterklaas arriveert dit weekeinde met zijn pieten in een verscheurd Nederland. Trouw vroeg drie zwarte denkers hoe zij tegen dit gepolariseerde debat aankijken.