Laat die Haagse politici eens naar Poelenburg gaan

Een premier die duidelijke taal spreekt: Mark Rutte krijgt veel waardering voor zijn onbureaucratische taalgebruik. Als voetbalsupporter moet je niet juichen maar ‘gewoon je bek houden’. En rellende jongeren maken zich schuldig aan ‘compleet zinloos, onacceptabel gedrag’ – het is ‘losgeslagen tuig waarvan de ouders niet ingrijpen’.

Duidelijk is die taal zeker, maar slim allerminst, vindt dr. Femke Kaulingfreks (1981). Ze schreef in 2017 ‘Straatpolitiek’, waarin ze betoogt dat jongeren op hun eigen, ­ongelikte manier politiek bedrijven.

Ja, ook door grove teksten in raps over onrecht of door opstootjes op een mooie zomeravond in een reactie op politie-optreden. Sterker nog, de ­politiek zou daar meer naar moeten luisteren, zegt filosofe Kaulingfreks.

Op dit moment doet ze onderzoek in Poelenburg, de Zaanse Vogelaarwijk die in 2016 bekendheid kreeg door de ‘treitervlogger’ Ismail Ilgun. Met zijn zuigende filmpjes trok hij nationaal de aandacht, tot bij ‘De Wereld Draait Door’. “Dat programma kende hij niet, vertelde hij bij DWDD. Presentator Matthijs van Nieuwkerk zei: ‘Die wereld hoef jij helemaal niet te kennen, wij zien jullie wereld en daar reageerde Nederland op.’ Alsof Ilgun uit een vreemde werkelijkheid kwam, die losstaat van de Nederlandse samenleving en daar ook helemaal niet in betrokken hoefde te worden. Dat vond ik erg. Héél erg. Het was eenrichtingsverkeer. En: het bewijs dat zowel Ilgun als de DWDD-kijkers in een bubbel leven; ze kennen elkaars belevingswereld niet.”

In Ilguns wijk Poelenburg – veel armoede, elke derde bewoner heeft net als hij wortels in Turkije – “hebben veel jongeren nog nooit een hbo-student ontmoet” , zegt Kaulingfreks. Als lector jeugd en samenleving aan de Hogeschool Inholland neemt ze haar studenten voor opdrachten mee naar Zaandam.

Hoofddoek helpt

“Turks-Nederlandse jongeren identificeren zich makkelijk met studenten die een hoofddoek dragen. Ze zijn blij verrast: jij lijkt op mij en doet hbo, hoe heb je dat voor elkaar gekregen?”

Filosofe Kaulingfreks slaat die brug graag. En ze vindt dat politici de brug juist wegslaan. “Dan zegt de premier: ‘Dat tuig moet zich gedragen.’ ‘Doe normaal en anders rot je maar op.’ Nou, dat is precies wat je niet moet doen, want dan verdiep je je niet in de oorzaken van opstandig gedrag.”

Kritiek op jongeren is van alle tijden, relativeert Kaulingfreks. “Ze gedragen zich onverantwoordelijk en irrationeel, denken niet aan het algemeen belang, maar vooral aan zichzelf. Dat hoor je al eeuwen. En het is onterecht. We beoordelen hen vaak als volwassenen, en aan die norm voldoen ze dan niet. Laten we hen liever zien zoals ze zijn, ze experimenteren, zoeken de grens op.”

Kaulingfreks voegt er een andere dimensie aan toe: de politieke. Met institutionele politiek, bedreven door witte meneren die dat voor hun brood doen, hebben jongeren weinig op. Dertig, veertig procent van hen stemt niet, migrantenjongeren gaan zelfs minder vaak naar de stembus dan hun ouders. Daardoor kunnen politici de stem van jongeren negeren – daar is geen stembuseer aan te behalen.

“Toch is het de taak van de politicus om naar hen te luisteren. Ja, ook naar die dissonante stemmen. Dan hoor je dat ze helemaal niet van die ongeleide projectielen zijn, maar dat ze gehoord willen worden. Dat ook hun ervaringen tellen.”

#ikdoenietmeermee

Zangeres en influencer Famke Louise keerde zich onlangs in het tv-programma van Eva Jinek tegen de coronamaatregelen, met de slogan #ikdoenietmeermee. Kaulingfreks: “Ze vroeg terecht waarom ze bij de persconferenties en vanuit het kabinet niet meer hoort over de economische gevolgen van deze crisis.”

Een soortgelijk pleidooi hield oud-Denker des Vaderlands Marli Huijer in de Volkskrant. Ook zij vond de noodkreet van Famke Louise ‘heel begrijpelijk en legitiem’. “Ik maak me zorgen over de generatie tussen de 15 en 25 jaar. Hun hele leven wordt platgelegd, geen aanrakingen, geen bewegingsvrijheid – voor een virus waarvan zij zelf niet ziek worden.”

Kaulingfreks: “Wat jongeren horen bij persconferenties – als ze daar al naar kijken – is: dit zijn de regels en daar gaan we ons samen aan houden. Sámen. Na zoveel jaar neoliberaal beleid is dat een lege huls geworden. Iedereen moet toch voor zichzelf zorgen? Als je geen succes hebt ben je toch een sukkel, verantwoordelijk voor je eigen falen? Je moet je eigen boontjes doppen, dat gaat de overheid niet voor je doen. En dan is nu de boodschap dat we het samen gaan doen. Terwijl de politici eerst de zorgtaak van de overheid hebben uitgehold. Jongeren geloven deze politici niet, want het gaat alleen over gezondheidsrisico’s, niet over thema’s die hen direct raken, de sociale gevolgen, de economische impact, de verarming.”

In Poelenburg, zegt Kaulingfreks, is het aantal uitkeringsaanvragen sinds het begin van de coronacrisis verviervoudigd. En dan tellen de jongeren die geen uitkering aanvragen, niet eens mee. “Wat zij merken van de overheid is niet de gedeelde zorg voor elkaar, maar de repressie. Ze krijgen coronaboetes die ze nooit kunnen betalen. Voorzieningen zijn er nauwelijks meer in die wijk.”

Parijse banlieues

De jeugd in Poelenburg – maar ook in Kanaleneiland (Utrecht), Amsterdam Zuidoost, Crooswijk (Rotterdam), of in de Parijse banlieues waar Kaulingfreks onderzoek deed – heeft nog een reden om de overheid te wantrouwen. “Ze voelen zich met hun migratieachtergrond weggezet. Deze zomer had je twee keer rellen.

“In Knokke in België ging het om feestende Nederlandse witte middenklassejeugd. Minister Grapperhaus zei: ‘Ik begrijp jullie frustratie, maar wat jullie doen is niet oké.’

“Daarna liep het uit de hand in de Schilderswijk, met veel jongeren met een migratieachtergrond. Premier Rutte reageerde meteen: ‘Ik wil niet eens weten wat de oorzaken zijn, dit is onacceptabel, dit moet stoppen.’

“In het eerste geval was de reactie begripvol, én trok de minister een grens. In het tweede geval ontbrak elk begrip bij de minister-president. Een groot verschil. Met die desinteresse en onwil om inzicht in hun ervaringen te krijgen, krijgen migrantenjongeren vaak te maken.”

Ze lopen soms maatschappelijk achterop, signaleert Kaulingfreks, maar vormen ook een voorhoede. “Jongeren steunen breed de antiracismebeweging, maar ook op cultureel gebied zorgen ze voor vernieuwing. Kijk naar de influencers – ik laat bij lezingen weleens foto’s van hen zien, en dan kennen volwassen professionals ze niet, maar ze hebben heel veel volgers. Luister naar hiphop, met soms superpolitieke teksten.

“Vergeet ook niet de rellen in de Schilderswijk in 2015 na het overlijden van Mitch Henriquez. Daar uitten jongeren zeer ontregelend hun frustraties over buitensporig politiegeweld.”

Zulke rellen doen soms apolitiek aan, maar ze hebben wel degelijk een politieke betekenis, zegt Kaulingfreks. Ze vallen buiten de gebruikelijke fatsoensnormen en het consensusmodel van de politiek, ze zijn controversieel en verstorend, maar juist daar zit de politieke angel, aldus Kaulingfreks.

De echte politiek

Ze is beïnvloed door de Franse ­filosoof Jacques Rancière, die echte politiek ziet ontstaan waar de keurige, geoliede orde ontregeld wordt door groepen die niet meetellen. ­Zoals jongeren met een migratieachtergrond die hunkeren naar emancipatie, meent Kaulingfreks. “Ze reageren op het democratische gebrek dat ze ervaren. Ze voelen zich niet gerepresenteerd, kijk maar naar de samenstelling van de Tweede Kamer: oudere mensen, bijna allemaal wit. Die een taal spreken die ze niet aanspreekt, waar geen passie vanaf spat, die hun idealen – vrijheid, rechtvaardigheid, gelijkheid – niet vertolken.”

Het kan ook anders. Daarvoor gaat Kaulingfreks te rade bij een andere Franse inspirator, politicoloog Pierre Rosanvallon. Die acht voor een robuuste democratie ‘narratieve representatie’ nodig. Kaulingfreks: “Laten politici uit hun Haagse bubbel eens naar Poelenburg komen, en daar jongeren ontmoeten, niet om aapjes te kijken, maar om te leren van hun leefwereld. Wat hun verhaal is.”

Maar ook om wat van zichzelf te laten zien. “Je moet jezelf durven blootgeven, anders blijft het eenrichtingsverkeer, zoals bij Matthijs van Nieuwkerk.”

Gommers gaf voorbeeld

Politici kunnen zo hun eigen verhaal ontwikkelen, met inzicht in wat deze jongeren bezighoudt. Kaulingfreks: “Dat doe je niet door ‘rot op’ en ‘bek houden’ te zeggen. Geef mij maar coronaspe­cialist Diederik Gommers. Toen Famke Louise zei #ikdoenietmeermee, serveerde hij haar niet af, maar luisterde écht naar haar. En hij in­vesteert in de relatie met haar. Famke Louise draaide ­publiekelijk bij, wat trouwens heel moedig was, omdat de vragen die ze had, serieus werden genomen. Gommers reikte haar een ander perspectief aan.”

Lees ook:

Femke Kaulingfreks voorspelt een brede gekleurde burgerbeweging...

... met rapper Boef als de nieuwe James Dean.