Kunstenares Monira Al Qadiri hoopt dat in de toekomst niemand meer weet wat boorkoppen zijn

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: de energiecrisis

De glimmende felgekleurde vormen doen denken aan maquettes van paleizen, of uitvergrotingen van kostbare edelstenen. Op de Biënnale van Venetië staan deze werken van Monira Al Qadiri op voetstukken en draaien ze langzaam rond, als diamanten in de etalage van een juwelier. Deze kunst lijkt tijdloos en onbetaalbaar.

Het tegendeel is waar: de kunstwerken zijn van plastic, en ze danken hun vorm aan een zwarte kleverige substantie: ze zijn gemodelleerd naar de boorkoppen die gebruikt worden bij het boren naar aardolie. Die boorkoppen hebben de meest spectaculaire vormen. Ook het plastic waar deze kunstwerken van gemaakt zijn, dankt zijn bestaan aan diezelfde olie.

Al Qadiri’s ouders goeiden op in Koeweit toen het nog een kaal woestijnlandschap was, met lemen huizen en onverharde wegen. Hun dochter, geboren in 1983, zag een land dat gewend was aan de rijkdom: het glimmende, futuristische Koeweit dat was ontstaan dankzij de vondst en exploitatie van de olie. Olie is dus een kantelpunt in de geschiedenis, en dat is daarmee ook het belangrijkste onderwerp in haar kunst: ‘petro-culture’ noemt ze het zelf, oliecultuur.

Het Amerikaanse tijdperk is voorbij

Monira’s moeder is Thuraya Al-Baqsami, een van de bekendste schilders en schrijfsters in Koeweit, ze maakt felgekleurde portretten van engelen en bestaande personen. ‘Ik groeide zo’n beetje op in het atelier van mijn moeder’, vertelde Al Qadiri in een interview. Kunstenaar worden was dus een logische stap voor haar.

Na een studie in Japan was Al Qadiri in 2016 en 2017 resident in de Amsterdamse Rijksakademie. Ze maakte hier een surrealistische film over haar jeugdherinneringen, waarin fantasie en werkelijkheid over wat er tijdens de Golfoorlog werkelijk gebeurd was, door elkaar liepen. Die film was te zien in een compleet nagebouwde Amerikaanse hamburgertent, met zwart-wit geblokte vloerbedekking en knalrode tafeltjes. Aan het eind van de film ontdekt de hoofdpersoon dat het Amerikaanse tijdperk echt voorbij is.

In de science-fictionfilms uit Hollywood gaan aliens vaak op zoek naar een nieuwe grondstof om het leven op hun eigen planeet te redden. Dat kan voor veel liefhebbers een grappige paralelle wereld lijken die niets met de werkelijkheid te maken heeft, Al Qadiri maakt duidelijk dat er wel degelijk overeenkomsten zijn met de werkelijkheid. En dat fictie en realiteit veel vaker door elkaar lopen dan we denken.

Wordt de oliekop een reliek in de toekomst?

Ook van de uitvergrote oliekoppen hoopt Al Qadiri dat in de toekomst niemand meer weet wat deze dingen zijn, dat ze een soort relieken worden. Dat mensen denken dat het een kroon was, gebruikt in een ritueel. ‘Zodra je het uit de context haalt, is het een prachtig object in plaats van een machine die de aarde vernietigt.’

Pas tijdens haar onderzoek ontdekte ze dat op de boorkoppen echte diamanten worden gebruikt. ‘Waarom had ik dat nog nooit gezien?’ Koeweit is voor 90 procent afhankelijk van olie, maar de inwoners wordt nauwelijks iets geleerd over het extractie-proces. Pas toen begreep ze dat het een complex, maar ook smerig en fragiel proces is. ‘Dat is essentieel: dat de machthebbers niet willen tonen hoe fragiel en eindig die techniek is.’

Al Qadiri kijkt dus vanuit de toekomst terug naar deze tijd van oliecultuur. Vanuit een moment dat gas, olie en andere fossiele brandstoffen zijn opgebruikt. Daarmee zijn het niet alleen boorkoppen die diep doordringen tot ondergrondse aardlagen, ze doorklieven tegelijkertijd ons o zo comfortabele tijdsperspectief van waaruit we het liefst ontkennen dat onze toekomst op aarde uitermate somber is.