Kronos Quartet viert 50-jarig jubileum met 50 nieuwe strijkkwartetten

Het Fifty for the Future-project is de kers op de taart van wat het Kronos Quartet nu al vijf decennia doet: een lans breken voor nieuw repertoire voor het strijkkwartet.

Vijftig nieuwe composities voor strijkkwartet, dat vroeg het wereldberoemde Amerikaanse Kronos Quartet als cadeautje voor hun vijftigste verjaardag. Komend weekend worden in Amsterdam die vijftig strijkkwartetten opgevoerd, geschreven door grote namen als Philip Glass, Terry Riley, Rhiannon Giddens, Angélique Kidjo, Missy Mazzoli, Laurie Anderson en Vladimir Martynov. En daarnaast is er nog iets bijzonders: het cadeau is niet alleen voor de jarige, maar voor alle strijkers ter wereld, die online gratis toegang krijgen tot de bladmuziek plus uitgebreide toelichtingen van de componisten zelf. Een ondenkbaar project, toen het Kronos vijftig jaar geleden begon.

Het ongelijk van Boulez

“In de tijd dat ik op het conservatorium zat, was de Franse componist Pierre Boulez een hele grote naam in de wereld van de klassieke muziek. Hij verkondigde dat het strijkkwartet dood en begraven was. ‘Daar klopt niets van’, dacht ik meteen.” Aan het woord is de 73-jarige violist David Harrington, primarius en oprichter van het Kronos Quartet. “Op een bepaalde manier is Kronos opgericht met het idee om Boulez ongelijk te geven.” De grijns op Harringtons gezicht zegt voldoende. “Ik heb Boulez later een keer gesproken, en toen gaf hij toe dat zijn uitspraken uit die tijd toch wel wat aan de radicale kant waren.”

Er zit geen rancune in Harringtons stem, maar de carrière van het Kronos Quartet vormt toch één van de redenen waarom Boulez zijn woorden terug moest nemen. Sinds de oprichting in 1973 heeft het Kronos Quartet wereldwijd luisteraars aan zich weten te binden met een duidelijke missie: het strijkkwartet ‘als levende kunstvorm’ de 21ste eeuw in sturen. Veel componisten schreven al werk voor het Kronos – Louis Andriessen, Sofia Goebaidoelina en Henryk Górecki, om er een paar te noemen. De manier waarop het kwartet die muziek presenteert is bovendien nogal opvallend: met speciale kostuums en lichtshows, soms op ongebruikelijke locaties. Met soundtracks van verschillende films, onder andere Requiem for a Dream (2000) van Darren Aronofsky, bereikte het kwartet een groter publiek.

Muziekverzamelaar

Harrington wekt echter niet de indruk dat hij belust is op commercieel succes voor zijn kwartet. Hij is eerder gebrand op succes en bekendheid voor ‘de muziek’ zelf. Daarmee doelt hij niet alleen op alles wat het kwartet al heeft opgenomen, maar ook op alle toekomstmuziek die nog niet op papier staat. Harrington noemt zichzelf een muzikale verzamelaar. “Een beetje zoals mensen die postzegels verzamelen, of zoals mijn oma’s verzamelingen bloemzaadjes aanlegden. Mijn verzameling bestaat uit geluiden.”

Fifty for the Future vormt een pronkstuk in Harringtons verzameling. “Ik kijk uit naar elke minuut aan muziek die er gemaakt gaat worden; er zit een enorme verscheidenheid in de composities. Ik voel me echt vereerd dat zoveel unieke componisten eraan wilden meedoen.”

Weense hegemonie

Die verzameldrift komt voort uit de eerste keer dat Harrington als 12-jarige in Seattle de late kwartetten van Beethoven hoorde. Op een lp van het roemruchte Budapest String Quartet. “Daar is een heel diep zaadje geplant waar nog steeds van alles uit groeit. Ik wilde die muziek direct zelf spelen. Via de openbare bibliotheek kon ik de bladmuziek te pakken krijgen en toen heb ik wat vriendjes verzameld die ook strijkinstrumenten speelden. Je zult me op mijn woord moeten geloven, maar die middag klonken we voor één kort moment als het Budapest String Quartet. De rest was natuurlijk complete chaos, maar dat ene moment stuwde me voort, de muziek in.”

Het voor iedereen online toegankelijke Fifty for the Future-project is ook ingegeven door die ervaring. Want waar de jonge Harrington Beethovens muziek gewoon kon vinden in de bieb, was het een stuk moeilijker om muziek te vinden die niet geschreven was door ‘de grote vier’ – Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert.

“Toen ik me in de kunstvorm ging verdiepen, kwam ik er al snel achter dat het gros van het strijkkwartetrepertoire allemaal uit één periode komt, en dan ook nog van één plek!” Harrington pakte de globe erbij en zocht naar dat stipje op de kaart aan de andere kant van de oceaan: Wenen. “Die epoche was toen zó dominant in het repertoire van veel strijkkwartetten dat ik dacht: waarom is er in die andere periodes dan niks geschreven? Dat was er natuurlijk wel, maar daar kon je simpelweg nauwelijks bij komen.”

Toch lukte het Harrington om een kwartet op te richtten dat zich toelegde op modern repertoire, van minimalistische tot atonale componisten en alles daar tussenin. Vaak ook nog met een maatschappelijke boodschap voor de huidige tijd, zoals protest tegen de Vietnamoorlog. En die aanvulling op de eeuwige Weense hegemonie bleek door velen gewaardeerd te worden.

Nederlands tintje

Het kwartet probeert sinds zijn begindagen die vooruitstrevende ethos over te brengen op jongere generaties strijkers. Nieuw werk in première laten gaan is namelijk niet genoeg voor Harrington en de zijnen: ze willen dat de canon van het strijkkwartet wordt uitgebreid, en daarvoor is het nodig dat jonge musici worden onderwezen in die nieuwe speelstijlen. Als Kronos op tournee is, gaat het regelmatig langs bij lokale conservatoria om masterclasses en workshops te geven. “Zo hebben we ook vele jaren geleden de vrouwen van het Nederlandse Ragazze Kwartet leren kennen tijdens een masterclass, al waren zij al zo ver dat wij ook een hoop van hen hebben geleerd.”

Kronos toert met Fifty for the Future de hele wereld rond, maar Harrington kijkt dan ook extra uit naar het concert van Ragazze tijdens het weekend van 6 en 7 mei. “Het project heeft nóg een Nederlands tintje: de Nederlandse componist Merlijn Twaalfhoven heeft ook een prachtige compositie geschreven voor ‘Fifty’.”

Fifty for the Future vat die zendings- en vernieuwingsdrang van het Kronos Quartet in één project samen, door de openbare bibliotheek met partituren die het kwartet online sticht. Het voelt bijna aan als een slotakkoord, maar daar blijkt bij navraag niets van te kloppen. “Mijn vrouw wordt er soms horendol van, maar in ons huis slingeren overal papiertjes rond met ideeën voor projecten die ik nog een keer wil realiseren.” Of die ideeënstroom niet minder wordt, na vijftig jaar? Harrington vist in het borstzakje van zijn overhemd – ‘mijn bureau’ – en trekt een dikke stapel kleine gele papiertjes tevoorschijn, allemaal volgeklad met zijn kleine, kriebelige handschrift. “Daar maak ik me geen zorgen om”, zegt hij lachend.

‘Kronos’ Fifty for the Future Weekend’ vindt op 6 en 7 mei plaats in het Muziekgebouw aan ’t IJ met naast het Kronos Quartet optredens van onder andere het Ragazze Kwartet, Matangi Quartet, Ruysdael Kwartet en ADAM Quartet. Naast de muziek in vijf ochtend-, middag- en avondconcerten zijn er lezingen en masterclasses. Het hele weekend zijn er hapjes en maaltijden uit verschillende werelddelen. Voor alle info: muziekgebouw.nl en 5oftf.kronosquartet.org

Lees ook:

Kronos leert nieuwe generaties hoe je dappere keuzes maakt

Volgens de mythe at de Griekse koning Kronos zijn kinderen direct na de geboorte op. Zij zouden zijn heerschappij beëindigen. In de vijfenveertig jaar dat het Amerikaanse Kronos Quartet nu bestaat, heeft het ook een soort koninkrijk gesticht. Vind maar eens een strijkkwartet dat zo lang en zo voortvarend elke denkbare muzikale grens is overgestoken.