Review
Koffiekopjes als schilderslinnen
Wanneer een commercieel bedrijf 'iets met kunst' (of design) gaat doen, moeten we altijd oppassen. Zo hebben we al eens 'design-beren' gesignaleerd, smakeloze teddyberen voorzien van een door kunstenaars ontworpen printje, en worden er allerhande horloges, asbakken, vazen, sjaals en agenda's verkocht met de handtekening van een Echte Kunstenaar. Veel van deze producten leren ons, dat de naam van een kunstenaar geen garantie voor een mooi ding is.
De Italiaanse koffiefabrikant illy is een gunstige uitzonderingen op deze regel. Op zijn espressokopjes zijn kunst, commercie en sponsoring een tamelijk evenwichtig verbond aangegaan. Sinds de firma in 1992 begon met de 'kunst-collectie' zijn verschillende juweeltjes op de markt gebracht, zoals de minimaal vormgegeven kopjes met een spiegelend segment dat doorloopt van het kopje op de schotel, van Michelangelo Pistoletto, of de serie blauwe kopjes van Norma J., die bezaaid zijn met fotoafbeeldingen van zwevende, als het ware in de lucht buitelende, wasmachines.
De firma illy (zonder hoofdletter, kiezen ze zelf) bestaat precies zeventig jaar. De grondvester, Francesco Illy, was een officier in het Oostenrijks-Hongaarse leger, die tijdens de Eerste Wereldoorlog in Triëst belandde en daar na de oorlog bleef wonen. In 1933 begon hij een zaak in koffie en cacao. In 1935 ontwierp Francesco de 'illetta', de eerste automatische espressomachine, die stoom verving door samengeperste lucht. Hij was een echte vernieuwer, ontwikkelde ook nieuwe, luchtdichte verpakkingssystemen. En hij bedacht dat bareigenaars espressokopjes met het illy-logo moesten krijgen - een vroeg voorbeeld commercieel inzicht.
Rond 1990 wilde kleinzoon Francesco, het espressokopje nieuw leven inblazen en gaf Matteo Thun, architect en ontwerper, daartoe opdracht. Thun gaf de kopjes hun kleur en decoratie. ,,De tijd van de witte kopjes met logo was voorbij'', verklaarde Francesco Illy in het boek illy Collection: ,,We hadden kunst nodig.'' En zo werden de kopjes, met de opvallend ronde oortjes, van Matteo Thun 'het witte porseleinen schilderdoek' van wel 64 kunstenaars.
Het bedrijf geeft vier à vijf collecties per jaar uit. Deze collecties gaan vergezeld van activiteiten (tentoonstellingen, performances e.d.), die illy financiert. Zo werd de collectie van de oudste kunstenares in het gezelschap, de Frans-Amerikaanse Louise Bourgois (toen 91 jaar), gepresenteerd op de gesponsorde tentoonstelling Le Jour La Nuit La Jour in Parijs (oktober 2002), en won de jonge Norma J. in 2000 een prijs waarmee ze een jaar in New York kon wonen en werken.
Dit valt allemaal te lezen in het fraaie jubileumboek illy Collection, waarin alle kopjes staan afgebeeld en de kunstenaars zijn geportretteerd. Wie de ontwerpen van Sandro Chia, A.R.Penck, Marina Abramovic, Darryl Pottorf, Mimmo Paladino, Jeff Koons en vele anderen bij elkaar ziet, zal ontdekken dat het niet alleen om een geslaagde commerciële zet van een koffiefirma gaat. Er is een duidelijke ontwikkeling in de collectie waar te nemen, van de eerste jaren met een nadruk op schilderende en tekenende kunstenaars, naar de meer conceptuele benadering van de laatste vier à vijf jaren, waarin de kopjes op een heel andere manier met behulp van digitale fotografie of tekst worden bedrukt.
De kopjes worden gebruikt in speciaal ontworpen illy koffiebars (in Italië maar ook in andere landen in opkomst). Ze zijn ook te koop. Inmiddels zijn er meer dan zes miljoen gesigneerde en genummerde kopjes gemaakt. De speciale edities, die in beperkte oplage geproduceerd worden, zijn geliefde verzamelobjecten waar mensen duizenden euro's voor over hebben. Vanaf de vroegste ideeën van Francesco Illy naar het programma van design en kunst van tegenwoordig, is een consequente commerciële ontwikkeling. Behalve de illy collection is er ook een 'illy connection'.
