De beelden van Jaume Plensa zijn niet alleen om naar te kijken. Het publiek moet ze ook aaien en liefkozen. Dat draagt bij aan de beleving, vindt de kunstenaar. Zijn grote vrouwenhoofden en andere sculpturen zijn nu te zien in museum Beelden aan Zee.
‘Do not touch’, staat er met grote letters op de tentoonstelling van de sculpturen van de Spaanse kunstenaar Jaume Plensa, in Museum Beelden aan Zee in Scheveningen. Een standaardregel in musea, waar je maar zelden een kunstwerk mag aanraken. Maar er staat nog iets achter die twee woorden: Caress! Plensa brengt dat woord meteen maar in de praktijk. Zacht streelt hij over de arm van de verslaggeefster.
We moeten zijn beelden niet aanraken, maar strelen en liefkozen. Hij houdt ervan als mensen dat doen, want dat draagt bij aan de beleving. Zijn beelden zijn er niet om op een afstandje indruk te maken op het publiek. “Kijken is ook niet alles", constateert hij. “De belangrijkste dingen in het leven zijn onzichtbaar.”
Altijd de ogen gesloten
Kijken doe je dus ook met je handen op deze tentoonstelling: het eerste grote overzicht van Jaume Plensa (Barcelona, 1955) in Nederland. Wereldwijd werd hij bekend met zijn metershoge sculpturen van vrouwenhoofden in de openbare ruimte. Altijd hebben ze de ogen gesloten wat ze een mysterieuze uitstraling geeft.
Op het duin bij het museum staan ook twee van die langgerekte hoofden. Ze zijn van zwart gietijzer, 4,5 meter hoog en 4000 kilo zwaar. Meer dan dertig monumentale sculpturen heeft hij inmiddels gemaakt voor steden als Londen, Chicago, Dubai, Tokio en Toronto. Ook Leeuwarden heeft sinds de manifestatie Culturele Hoofdstad 2018 een werk van Plensa.
Als het hoogtepunt in zijn oeuvre wordt de Crown Fountain in Chicago gezien: een metershoge installatie waarop gezichten van duizend inwoners van die stad verschijnen die hun ogen sluiten en de mond tuiten, waarna er een waterstraal uit floept. Daar is ook zijn fascinatie voor het menselijk gezicht ontstaan, vertelt directeur Jan Teeuwisse van Beelden aan Zee, dat als enige museum in Nederland (twee vroege) werken van Plensa bezit.
De oprichters van het museum, Theo Scholten (1927-2005) en zijn echtgenote Lida leerden de kunstenaar in 1985 kennen en zijn hem sindsdien blijven volgen. Hun wens om ooit nog eens een solo aan hem te wijden, wordt nu vervuld in dit jubileumjaar: Beelden aan Zee bestaat 25 jaar.
Dat andere moderne kunstmusea in Nederland zijn werk niet hebben verzameld, komt misschien doordat Plensa een buitenbeentje is. Hij is moeilijk in een kunsthistorisch vakje te plaatsen. Hij begon met semi-figuratieve kunst. Eén zo’n vroeg werk, ‘Tête Blanche’ (1984) is op de expositie te zien: een expressieve ruwe ijzersculptuur van een hoofd. Daarna stapte hij over op conceptuele kunst; ook ontwierp hij decors en schreef hij gedichten. Vervolgens ging hij mensfiguren maken. Toch kun je hem geen voorvechter van figuratieve kunst noemen, want alles begint bij hem bij het idee, het concept. Niet het object zelf is van belang, aldus Plensa, maar de energie die ervan uitgaat en ook het verband met de omgeving.
Bij de eerste aanblik zijn ze overweldigend, de metershoge vrouwenhoofden van Plensa in de openbare ruimte. Dat geldt ook voor het tweetal dat nu in Scheveningen staat. Ze intrigeren, met hun hypnotiserende ogen waarmee ze kijken zonder te zien, hun gladde vormen en fluwelige huid. Maar je vraagt je wel af of ze nog weten te boeien, als het verrassingseffect weg is, ook omdat zijn hoofden allemaal op elkaar lijken.
Meer dan populaire gelikte buitenbeelden
Des te groter is de verrassing in het museum, waar Plensa laat zien dat hij veel meer te bieden heeft dan zijn populaire gelikte buitenbeelden en dat zijn kunst ook een diepere (spirituele) lading heeft. Letters en woorden spelen daarbij een belangrijke rol. De taal als het verbindende element tussen culturen verwerkt hij soms ook letterlijk in zijn beelden, zoals in de reusachtige mensfiguren van gevlochten staaldraad die in de patio staan en die je kunt betreden. Er hangen metalen letters en karakters uit allerlei talen in die tinkelend in de wind woorden vormen, zinnen en teksten, waardoor een soort ‘conversatie’ ontstaat tussen verschillende culturen.
Zijn eigen lichaam goot Plensa in brons af voor de zeven figuren die in de grote zaal op heuveltjes van aarde zitten, waarin (echte) pluimessen zijn geplant. Ze omarmen en beschermen de bomen, die de bron van het leven symboliseren. Hun ruggen zijn beschreven met de namen van rivieren, de 'bloedvaten van de wereld’. Plensa werkt vaker in series van zeven, het heilige getal. Zo staan er ook zeven meisjeshoofden in zwart basalt en hangen er zeven monumentale tekeningen.
Streling voor oog, oor én vingertoppen
Hij gebruikt uiteenlopende materialen en sinds kort experimenteert hij ook met glas. In een zaal met uitzicht op zee staan twee naar elkaar gekeerde vrouwenhoofden op een groot blok Murano-glas, dat eruitziet als troebel zeewater waarin algenslierten drijven. Het lijkt alsof de hoofden in zee drijven, die je ook in het echt ziet en hoort door de open geschoven glazen schuifwanden. Een streling voor oog, oor én vingertoppen.
Jaume Plensa, t/m 22 sept. in Beelden aan Zee, Scheveningen. ★★★★☆
Ook in de Hofvijver
Museum Beelden aan Zee wil zijn 25-jarig bestaan vieren met het plaatsen van twee grote beelden van Jaume Plensa in de Hofvijver in Den Haag, ter hoogte van het Torentje. Het gaat om koppen van draadstaal van 4,5 meter hoog en drie meter doorsnee die ‘s avonds worden uitgelicht. Museumdirecteur Jan Teeuwisse kan de beelden voor een jaar lenen. Wel zoekt hij nog sponsors voor het transport. Hij hoopt dat ze na afloop van de expositie van Plensa kunnen worden geplaatst.
Lees ook:
Deze elf ‘kunstfonteinen’ kunnen de Friese steden niet bekoren
Friesland heeft er elf fonteinen bij. Het is de permanente, en omstreden, nalatenschap van Leeuwardens jaar als Culturele Hoofdstad. Gisteren gingen ze allemaal aan. Nou ja, bijna allemaal.
