Kan vandaag een verdrietige dag zijn?

Een lezer schrijft mij over een interessant meningsverschil dat hij had met een Rus, die de Nederlandse taal (vooral de geschreven taal) goed beheerst, en door hem als een ‘grammatica­tijger’ beschreven werd. Het ging over de zin ‘Vandaag is een verdrietige dag’, en dan vooral over de vraag wat het onderwerp daarin is.

Allereerst: het is natuurlijk een correcte zin. De lezer zelf vond dit ook al, maar in de analyse ga je vanzelf twijfelen, met name omdat je er ‘het’ bij kunt zetten. In de zin ‘Vandaag is het een verdrietige dag’ is ‘het’ natuurlijk onderwerp, dus je gaat al snel denken dat in de zin in kwestie het onderwerp is weggelaten, en kan dat zomaar?

Je kunt ook zeggen ‘Dinsdag is een verdrietige dag’

Is ‘vandaag’ misschien een woord als ‘dinsdag’? Je kunt immers ook zeggen ‘Dinsdag is een verdrietige dag’. Maar bij woorden als ‘dinsdag’ kun je een lidwoord toevoegen (‘de dinsdag’), dus daar heb je argumenten om te stellen dat het een zelfstandig naamwoord is. En ‘de vandaag’ kan niet.

‘Een bijwoord kan nooit een onderwerp zijn’, aldus de Rus (de lezer stuurde de hele discussie mee). Dus was de voorzichtige conclusie dat je ‘vandaag’ toch als een soort zelfstandig naamwoord zou moeten beschouwen.

Maar klopt die Russische stelling wel? Je kunt immers ook iets zeggen als ‘Nu zou een goed moment zijn’, of ‘Straks is te laat’. Bij nader inzien kun je zelfs hele woordgroepen hebben: ‘Na het concert komt niet goed uit’ of ­‘Boven op die berg is wel erg hoog’.

De Algemene Nederlandse Spraakkunst verklaart dit gebruik van bijwoorden als onderwerp uit de mogelijkheid om ervan te maken ‘de dag van vandaag’ of ‘de plaats boven op de berg’, maar dat lijkt me wat gekunsteld. Het bijwoord roept in de context iets zelfstandigs op (een tijd, een plaats), en daar kun je meteen eigenschappen aan toekennen. Er is dus niets weggelaten, er wordt eerder iets gecreëerd.