K. Schippers, (1936-2021), meester van de verraste kijk

K. Schippers (de ‘K’ stond nergens voor, hij heette eigenlijk Gerard Stigter) was ongetwijfeld een van de origineelste en vernieuwendste schrijvers uit de Nederlandse literatuur. Sinds hij in de jaren zestig, samen met onder meer zijn latere zwager J. Bernlef, het baanbrekende tijdschrift Barbarber oprichtte, verbaasde hij zijn lezers telkens weer met teksten waarin de onverwachte kijk op de dingen centraal stond.

Aanvankelijk vooral in korte teksten en gedichten, later ook in romans, zoals bijvoorbeeld Eerste indrukken (1979), waarin hij de belevingswereld van een driejarige aan het woord laat. Karakteristiek, je zou kunnen zeggen dat Schippers het kind in de volwassene wist te verbeelden.

‘De taal is mijn zuurstof’

Nog onlangs verscheen van hem de roman Nu je het zegt, waarin hij een soort taalspelletjes speelt en en passant het wezen van taal en schrijven benoemt. ‘De taal is mijn zuurstof, als ik iets beschrijf, ben ik er’ schreef hij in dat boek. En het was ook niet in de laatste plaats de taal, dat van oudsher verheven instrument van de literatuur, die hij in zijn werk aanpakte. Niets in zijn werk riekt naar pathetiek of overdrijving, hij was de realist bij uitstek, de man van gewone woorden en inzichten.

Zo gewoon dat het ook weer bijzonder werd. Want het handelsmerk van Schippers was wel het overgeaccepteerde, dat waaraan we dagelijks voorbijgaan zonder het op te merken. In Bij Loosdrecht gaat dat als volgt: ‘Als dit Ierland was zou ik beter kijken.’ Simpeler kan haast niet.

In een van zijn bekendste gedichten, het geserreerd emotionele No, no nanette, beschrijft hij het raadsel van het toeval:

Tea for two heeft voor de oorlog
iets voor mijn vader gedaan.
En ook voor mij.
Hij liep langzaam om
het langer uit een huis
te kunnen horen
en miste zo lijn 2.
In de volgende zat mijn moeder.

Godfather van de Nederlandse ready-made

De Nederlandse literatuur zat in de jaren zestig en zeventig dringend verlegen om wat meer werkelijkheidszin en Schippers leverde die. Hij werd er de godfather van de Nederlandse ready-made mee, poëzie die op straat ligt. Hem werd weleens verweten dat je op die manier eindeloos uit de realiteit kunt blijven putten. Schippers bestreed dat door steeds weer nieuwe, onverwachte invalshoeken te kiezen.

Maar niet alleen voor de literatuur betekende Schippers’ aanwezigheid een vruchtbare vernieuwing, ook in de rest van de cultuur zie je zijn invloed. Een programma als VPRO’s Het gat van Nederland is zonder Schippers’ optreden niet denkbaar, reality-tv van onze tijd evenmin. Zelf was Schippers een verklaard liefhebber van Oliver Hardy en Stan Laurel (met de laatste correspondeerde hij), wat wel iets zegt over zijn open oog voor ‘gewone’, alledaagse cultuur.

Schippers’ vaste aanwezigheid in de Nederlandse letteren resulteerde in romans als Waar was je nou, waarvoor hij in 2006 de Libris Literatuurprijs kreeg, en Fijn dat u luistert (2014), voor de verandering weer eens poëzie. Van 2016 tot 2019 was K. Schippers stadsdichter van Amsterdam, in 1996 kreeg hij de P.C. Hooftprijs voor beschouwend proza, en niet voor poëzie zoals het opmerkelijk bescheiden lemma in Wikipedia beweert.

Maar wat maakt het uit? Eigenlijk is al zijn werk, proza of poëzie, beschouwend. Een betere en verrassender kijker dan K. Schippers heeft onze literatuur niet gekend. Hij overleed op 12.8.2021, aan kanker waarover hij in Trouw onlangs nog droogjes opmerkte: ‘Ik ben ongeneeslijk ziek, maar zo heeft iedereen wel wat’.

Lees ook:

Voor even ondergedompeld in Barbarberland

Schrijver K. Schippers was ernstig ziek. Over hun beider liefde voor absurdisme maakte komiek Ronald Snijders met hem een audiodocumentaire.