Journalist Radden Keefe laat kundig zien hoe wreed de strijd van de Ierse ‘Troubles’ was

In de vroege avond van 7 december 1972, de laatste maand van het bloedigste jaar van The Troubles in Noord-Ierland, kreeg de 38-jarige weduwe Jean McConville, moeder van tien kinderen, bezoek in haar flat in de katholieke wijk van Belfast. Een groep mannen en vrouwen drong haar woning binnen. Sommigen droegen een bivakmuts, anderen hadden een nylonkous over hun hoofd getrokken, één van de ongenode gasten had een pistool. Het was menens, kortom, ze moest mee: ‘Jas aan!’

De kinderen raakten in paniek, sloegen hun armen om hun moeder heen. De indringers probeerden hen te sussen. Ze moesten buiten even met hun mama praten, maar ze zou met een paar uurtjes weer terug komen. De bezoekers noemden de kinderen bij hun naam, het waren dus bekenden. De kinderen herkenden er ook een paar: het waren buren uit de flat.

Jean trok haar jas aan en werd meegenomen. Met harde hand, ze werd de trap af getrokken. Buiten stond een blauw Volkswagenbusje, daar moest ze instappen. De kinderen hebben hun moeder nooit meer levend teruggezien. Eind augustus 2003, 31 jaar later en vijf jaar na het Goede Vrijdagakkoord dat een eind maakte aan The Troubles, werd haar lichaam gevonden.

Whodunnit met inhoud

Met een huiveringwekkend relaas reconstrueert de Amerikaanse journalist Patrick Radden Keefe in het boek ‘Zeg niets’ de gebeurtenissen, vanaf de verdwijning van Jean McConville tot en met de vondst van haar lichaam, en wat daarna nog allemaal volgde. Bekend was al dat de inmiddels overleden Ira-terrorist Dolours Price bij de dood van Jean betrokken was.

De auteur wijst aan het einde van zijn boek nog een andere dader aan die mogelijk ook de trekker heeft overgehaald - het slachtoffer was na haar ontvoering met een schot in het achterhoofd gedood. Het zou een spoiler zijn om die naam te onthullen en de spanning wegnemen uit dit verbluffende boek dat soms op een thriller lijkt maar dat inhoudelijk veel meer te vertellen heeft dan een gemiddelde whodunnit.

In het gepolariseerde Noord-Ierland was Jean McConville een opvallende vrouw. Ze was protestant van huis uit, maar getrouwd met een katholieke man met wie ze in een katholieke straat woonde. Haar echtgenoot Arthur overleed begin 1972 aan kanker. Met Jean had hij veertien kinderen gekregen, van wie er vier vroegtijdig waren gestorven.

De vrouw werd ervan verdacht dat ze een informant was van het - door de katholieken gehate - Britse leger dat in Noord-Ierland massaal aanwezig was. Jean zou zelfs een Britse soldaat, die gewond was geraakt en voor haar woning in elkaar was gezakt, hebben geholpen. Het Ira wist met dat soort verraders wel af te rekenen: met de kogel. Als die door het hoofd werd gejaagd, betekende dat de dood; ging-ie door de knie, dan was het slachtoffer voor het leven invalide.

Nietsontziende bomaanslagen

Voor Keefe is de weerzinwekkende ontvoering en dood van Jean McConville een kapstok om het conflict in Noord-Ierland aan op te hangen en toe te lichten. Hij doet dat grondig, evenwichtig en met kennis van zaken; hij is van Ierse afkomst. De auteur laat zien dat het te eenvoudig is om het conflict alleen als een strijd tussen katholieken en protestanten te zien. Keefe beschrijft het treurige en uitzichtloze leven in de achterstandswijken van Belfast waar de angst en het geweld permanent aanwezig waren.

Het boek gaat ook in op de methodes die katholieken én protestanten in hun onderlinge strijd hanteerden: niet alleen ontvoeringen en standrechtelijke executies, maar ook nietsontziende bomaanslagen, in Noord-Ierland en ook in grote steden in Engeland, waarmee het Ira de vijand in eigen huis probeerde te treffen. En het brengt de langdurige hongerstakingen in herinnering waarmee Ira-leden de Britse regering op de knieën probeerden te brengen, en de starre houding van de vroegere premier Margaret Thatcher.

Een naam die steeds terugkeert is die van Gerry Adams, leider van Sinn Féin, de politieke tak van het Ira. Hij wordt er door menigeen van verdacht opdracht tot de moord op Jean McConville te hebben gegeven (en misschien nog wel meer aanslagen op zijn geweten te hebben). Adams heeft dat altijd met kracht ontkend. Hij is een paar jaar geleden wel gearresteerd en een paar dagen verhoord, maar wegens gebrek aan bewijs weer vrijgelaten.

Brexit-narigheid

Gerry Adams is een sfinx, een terrorist en moordenaar volgens de één, een man met louter goede bedoelingen, ja, zelfs een vredestichter voor de ander. Feit is dat hij betrokken was bij het Goede Vrijdagakkoord dat in 1998 vrede bracht in Noord-Ierland. Maar in dit boek van Keefe staan wel veel aanwijzingen dat de man bloed aan z’n handen had en het bevat ook belastende verklaringen van direct betrokkenen.

Vanaf 1998 is het vrij rustig in Noord-Ierland. Maar af en toe laait het geweld op en zijn er aanslagen van afsplitsingen van het Ira. Onlangs werd nog een journaliste doodgeschoten. Lang niet iedereen is te spreken over het vredesakkoord. Want het uiteindelijke doel van de strijd, aansluiting bij de republiek Ierland, is niet bereikt. Sterker, de kansen daarop zijn zelfs verminderd. De protestantse partij DUP, opgericht door de omstreden dominee Ian Paisley, is sinds twee jaar gedoogpartner van de Britse regering. Zij verzette zich in 1998 tegen het vredesakkoord en eist dat Noord-Ierland altijd bij het Verenigd Koninkrijk blijft.

De brexit-narigheid heeft de stabiliteit in het gebied flink onder druk gezet. Keefe besteedt er weinig aandacht aan, maar dat is ook wel te verklaren: zijn boek verscheen vorig jaar al in het Engels, nog voordat de nu vertrekkende premier Theresa May met haar omstreden deal met de EU kwam.

Die deal bevat bepalingen (zoals de inmiddels beruchte backstop) die moeten voorkomen dat er weer een fysieke grens met douaniers en slagbomen tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek komt; de huidige open grens is een cruciaal onderdeel van het Goede Vrijdagakkoord. Brexiteers zijn fel gekant tegen die backstop.

Maar na lezing van dit gedegen boek, met daarin details van onbeschrijfelijk veel ellende die de bevolking van Noord-Ierland decennialang heeft moeten doorstaan, is het des te onbegrijpelijker dat er serieuze Britse politici zijn die in hun zucht om uit de Europese Unie te stappen het risico voor lief nemen dat het vredesakkoord in gevaar komt.

Oordeel: verbluffend boek dat lijkt op een thriller maar meer te vertellen heeft.

Patrick Radden Keefe
Zeg niets. Moord en verraad in Noord-Ierland
Vert. Hans E. van Riemsdijk Nieuw Amsterdam; 496 blz. € 29,99

In ons dossier boekrecensies vindt u een overzicht van de besprekingen van pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.