Josse de Voogd weet wat je eet, rijdt, en stemt – maar hij weet niet alles

Tegen de gevels van het Spijkerkwartier in Arnhem groeien kronkelende klimplanten. “GroenLinks-stemmers”, proeft electoraal geograaf Josse de Voogd in het programma Aangehaakt (WNL). Hij ziet ook de hippe bakker en biologische slager in de buurt van naaiwinkel en shoarmatent.

Het ging hier van junkies naar yuppies, vertelt een kapster. Van afgehaakt naar aangehaakt; betrokken. Aan de zichtbare boekenkasten leest De Voogd nu de kunstenaarstypes en intellectuelen af. Maar niet iedereen past in hetzelfde hokje: “Deze strak geschoren, wintergroene gevelbegroeiing tref je weer vaker bij CDA-stemmers”, wijst hij wandelend langs een ander pand.

Het heeft iets betoverends dat deze man aan siertegels, rolluiken of bakfietsen kan voorspellen wie wat stemt. Tegelijk knaagt het aan je gevoel van individualiteit en vrije wil.

CDA’ers hebben vaker konijnen

De Voogd loopt in aanloop naar 15 maart vier keer door buurten van gemiddelde gemeenten in Nederland: Arnhem, Borger-Odoorn, Helmond en Velsen, en laat zien wat bepaalde kiezers kenmerkt. Hondenbezitters stemmen vaker rechts, kattenbezitters links, CDA’ers hebben vaker konijnen, zegt hij.

Dat gaat ver in detail, maar hij heeft zijn sporen verdiend met het rapport Atlas van afgehaakt Nederland. Over buitenstaanders en gevestigden (2021) dat hij schreef met René Cuperus. Bij opvallende verkiezingsuitslagen gaat hij altijd naar zo’n gebied toe en leest over de geschiedenis, zegt hij in de VPRO Gids. Dat in het Drentse Borger-Odoorn de VVD’ers op de vaste zandgrond wonen, en de PVV-stemmers op het veen, na een geschiedenis van arme veenstekers in plaggenhutten, verbaast ook niet.

Maar wie gelden als aan- of afgehaakt? In Arnhem kan hij aan de betegelde tuintjes zien dat de wijk Geitenkamp (83 procent sociale huur) naar PVV, Forum en SP overhelt. Een mooie wijk waar de overheid vroeger nog goed voor haar arbeiders zorgde. Nu controleert ze de bewoners per drone op te veel tegels, slecht voor de regenafvoer. Daar haken ze wel op af ja.

De termen beginnen dan ook te wringen. In het veryupte Spijkerkwartier zei de kapster dat ‘de fijne levendigheid’ weg is – een teloorgang van menselijke relaties. Als die wijk nu als ‘aangehaakt’ geldt, wil je van De Voogd wel weten: waarbij dan? De neoliberale ‘participatiemaatschappij’ van Rutte? Het is maar wie de norm bepaalt.

In het ontwapenende programma Nachtdieren (BNNVara) loopt Raven van Dorst óók de wijken in, maar kijkt juist naar individuen. Van Dorst klopte maandag in Venlo aan bij een man met grijze paardenstaart die ’s nachts doodskoppen schildert. Ontslagen omdat hij iets niet meer pikte van zijn baas. Nu verkoopt hij zijn schilderijen online aan liefhebbers, veel in Zuid-Amerika. Is hij afgehaakt of aangehaakt?

Zes persoonlijkheden

Op straat spreekt de presentator een jonge vrouw die haar nachtwandeling maakt voor rust in haar hoofd. Thuis vertelt ze over de zes persoonlijkheden die ze in zich herbergt, ontstaan als uitvlucht in traumatische tijden. Helder vertelt ze hoe haar ‘alters’ voorkeuren hebben (kleding, eten) en in haar wisselen, soms zonder dat ze het merkt. Toch weet ze als kok liefdevol haar werk te doen, “en mijn chef merkt niks”.

Dit meisje doet ontroerend haar best en weet wat ze nodig heeft. Is zij aan- of afgehaakt? Die vraag beantwoorden, zou een belediging zijn.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.