Jonge kunstenaars vinden schilderen helemaal niet ouderwets

De schilderkunst is springlevend. Dat blijkt in museum De Fundatie, waar zestien jonge kunstenaars worden voorgesteld die niet met een camera of computer werken, maar gewoon weer het penseel ter hand nemen. Ze komen overal vandaan, van Pakistan tot Brazilië.

Zijn schilderijen iets van vroeger? Moeten de musea het in de 21ste eeuw doen met fotografie, video-installaties of met door de computer gecreëerde beelden? Het leek rond de eeuwwisseling misschien even zo, zegt kunsthistoricus en auteur Hans den Hartog Jager. Maar het aloude penseel wordt weer gretig gehanteerd door jonge kunstenaars.

Den Hartog Jager koos zestien schilders uit die volgens hem op dit moment de toon zetten. Hun kunstwerken zijn te zien in museum De Fundatie in Zwolle. Heel opvallend: er is weinig abstract werk bij. De meeste jonge schilders − jong is hier onder de veertig − schilderen mensen, straatbeelden en huiskamers, stillevens zelfs.

Daar houdt het traditionele beeld overigens wel op. Anders dan we gewend waren, zijn elf van de geselecteerde kunstenaars vrouw. En ze komen uit de hele wereld: Pakistan, Zimbabwe, Brazilië, Vietnam. Juist die kunstenaars van buiten de westerse wereld blazen de schilderkunst nieuw leven in. Allemaal onderzoeken ze vrijelijk hun cultuur, identiteit, gender − hun plek in de wereld.

Sommige kunstenaars werden ineens te gewild

De tentoonstelling heeft, vanwege de pandemie, een lange aanloop gehad. Al in 2019 begon Den Hartog Jager, die vaker tentoonstellingen maakte voor De Fundatie, met de selectie van kunstenaars. “Sindsdien zijn sommigen skyhigh gegaan in de kunstwereld”, vertelt hij.

Fijn dat hij daarmee bewees een goede neus voor talent te hebben, maar jammer voor de Nederlandse kunstliefhebber. Zo kwam er uiteindelijk maar één werk van de Pakistaan Salman Toor naar Zwolle. Opeens wilden alle musea, galeries en verzamelaars in de wereld zijn werk hebben.

Het schilderij in De Fundatie is een mooi, los geschilderd portret van twee jongens in schooluniform die tegen een muur leunen. Maar het is jammer dat zijn andere schilderijen, die wel in de catalogus staan, niet in het echt te zien zijn. Toor is een mooi voorbeeld van de nieuwe generatie schilders. Hij groeide op in Pakistan en ging studeren in de VS. Hij moest niets hebben van abstracte kunst, wilde net zo goed schilderen als de oude meesters. In zijn zoektocht naar een eigen stijl verbeeldt hij tegelijk zijn zoektocht naar zichzelf, een jonge man uit Pakistan die opeens zijn homoseksualiteit vrij kan ontdekken.

Lichamen door elkaar

De Amerikaanse Christina Quarles is ook op zoek naar haar identiteit − ze heeft een zwarte vader en een witte moeder en omschrijft zichzelf als queer. Haar schilderijen laten een wirwar van lichamen en ledematen zien die soms vloeibaar lijken en dan weer strak verstrengeld. Onduidelijk is waar de ene persoon ophoudt en de andere begint.

Neo Matloga, een Zuid-Afrikaanse kunstenaar die ook in Nederland zijn opleiding volgde, maakt ook de verschillende identiteiten van mensen treffend zichtbaar. Zijn grote zwart-witte werken laten huiselijke taferelen zien, zoals mensen die een kaartje leggen en een biertje drinken. Als je beter kijkt, zie je dat de figuren zijn opgebouwd uit foto’s van verschillende mensen, tekenend en schilderend aaneengesmeed door de kunstenaar. Complexe personages worden het, waarop je niet één etiket kunt plakken.

De Braziliaan Antonio Obá beheerst de schildertechniek perfect. Hij maakte een enorm doek waarop een zwart jongetje ons nieuwsgierig aankijkt tussen de takken van de bloesemboom waarin hij geklommen is. Onder hem bungelt een schommel aan een tak waarop − curieus − een brandende kaars staat. Het haast romantische beeld krijgt een bittere smaak als je de titel leest: Stranger fruits. Een verwijzing naar het liedje Strange Fruit van Billie Holiday, dat gaat over de lichamen van gelynchte zwarten in de VS die als ‘vreemd fruit’ in een boom gehangen zijn.

Loodzware, kolossale werken

Raquel van Haver is de enige Nederlandse kunstenaar in de selectie. Van Haver is geadopteerd. Toen ze haar geboorteland Colombia bezocht, raakte ze onder de indruk van de vrouwen die in het door drugsgeweld geteisterde land een vreedzame samenleving proberen op te bouwen. Haar kolossale werken zijn een soort altaren, gewijd aan deze vrouwen. Het zijn eerder reliëfs dan schilderijen. De verf, vermengd met gips, ligt er in dikke lagen bovenop, de bonte personages lijken zo van het doek af te stappen.

Van Haver omlijst de schilderijen met kunststof bloemen en bladeren. Het was nog een hele klus om de loodzware kunstwerken naar de bovenste verdieping van het museum te takelen.

De schilderijen van de Chinese Cui Jie zijn qua afmetingen net zo imposant, maar verder het volledig tegenovergestelde. Minutieus schildert ze grote, modernistische fantasiegebouwen die lijken te zweven. Een soort anonieme, gestileerde droompaleizen.

Niet saai en afstandelijk, maar juist warm en aaibaar

Het werk van de Amerikaan Louis Fratino is juist onbeschaamd intiem. Schilderijen van blote, vrijende mannen zie je niet vaak in een museumzaal. Maar zijn expliciete beelden lijken niet te willen provoceren of shockeren; Fratino schildert alles wat voor hem de normaalste zaak van de wereld is en laat de kijker toe. Dat heeft juist iets ontwapenends.

De intimiteit op de schilderijen van zijn landgenoot Loie Hollowell is wat moeilijker te ontdekken. Je kunt in de geometrische, zacht gekleurde vormen borsten, billen en vagina’s zien, maar de vormen zijn zo geabstraheerd dat je er alle kanten mee op kunt. Op de afbeeldingen in de catalogus lijken de werken een beetje saai en afstandelijk. In het echt gaan ze leven. De schilderijen zijn namelijk niet plat, ze zitten vol bollingen en holtes. Hollowel maakt met gips een welvende ondergrond, zoals het lichaam zelf, waardoor haar werk warm en aaibaar wordt.

Gretig naar de toekomst verlangend

Het naakte lichaam is altijd een geliefd thema in de schilderkunst geweest. Ook religie was eeuwenlang een drijvende kracht in de kunst, maar die invloed leek verdwenen. Daarom is het heel verrassend een kunstenaar te treffen die haar geloof verbeeldt. De Zimbabwaanse Portia Zvavahera schildert eerst en drukt daarna patronen op het doek. Visuele gebeden, noemt ze haar werken. Het is verrassend dat het geloof ook in de 21ste eeuw een inspiratiebron kan zijn voor schilders.

Den Hartog Jager gaf zijn tentoonstelling de titel Brave New World mee. De ene keer verwijst die naar de dystopische roman uit 1932 van Aldous Huxley, die de toekomst somber en angstaanjagend vond. Maar de term stamt oorspronkelijk uit De Storm van William Shakespeare, waarin het personage Miranda juist gretig naar de toekomst verlangt. Bij de zestien kunstenaars lijkt het laatste te overheersen. Hoewel diverse serieuze onderwerpen worden aangesneden, stemt de tentoonstelling bepaald optimistisch.

Eén aanrader: ga eerst even kijken in de koepel van het museum, daar worden de kunstenaars in woord en beeld voorgesteld. Dat helpt om hun schilderijen, die op diverse verdiepingen hangen, aan hun persoonlijke verhaal te koppelen.

Brave New World, 16 schilders voor de 21ste eeuw is te zien in Museum de Fundatie Zwolle t/m 11 juni.

★★★★

Lees ook:

Deze talenten vielen op in 2022

Ze timmerden allemaal al aan de weg. Sommigen al heel lang, anderen nog maar net. Maar in 2022 vestigden ze definitief hun naam. Dit zijn volgens Trouw de talenten die u de komende jaren nog vaak tegen zult komen.