Je kunt wel een taalgevoel hebben, maar je moet het ook bewust raadplegen

Het fijne van taalcolumnist zijn is dat je geen fouten meer kunt maken. Of ja, het kan natuurlijk wel, maar je hebt een heel leger van lezers die met een stofkam door je tekst gaan om alle ongerechtigheden op te sporen. En dat zijn dan ook nog eens allemaal lezers die niet na­laten om je van je fouten op de hoogte te stellen, soms hoofdschuddend, of met een zweem van teleurstelling in hun toon, maar meestal vriendelijk en begrijpend.

Zo schreef ik gisteren de zin ‘Jan vertelde hem dat Piet er ook zou zijn’, en ik beweerde dat het woordje ‘hem’ daarin kon terugslaan op Jan. Als ik als docent voor de klas had gestaan, had ik kunnen opmerken dat ik dit deed om te ­kijken of iedereen wel oplette, maar als columnist kom ik daar uiteraard niet mee weg. En het was natuurlijk ook een domme fout.

Vooruitwijzen

Het ging mij om de onmogelijkheid om ‘hem’ te betrekken op ‘Piet’, een onmogelijkheid die verdwijnt bij ‘Jan vertelde een vriend van hem dat Piet er ook zou zijn’. Ik had daarvoor aanvankelijk een andere ‘draagzin’ bedacht, namelijk ‘Jan zei dat hij vertelde dat Piet er ook zou zijn’, en daarin kan ‘hij’ wel terugverwijzen naar ‘Jan’ maar niet vooruit naar Piet. Als je dan van ‘hij’ ‘een vriend van hem’ maakt, kan ‘hem’ ineens wel vooruitwijzen naar Piet.

Om het voorbeeld te vereenvoudigen, probeerde ik twee dingen: ik wilde in beide zinnen het woordje ‘hem’ hebben (omdat je anders zou kunnen denken dat het verschil tussen ‘hij’ en ‘hem’ iets uitmaakt) én ik wilde een inbedding eruit halen. Op zichzelf beter, maar ik had die hele opmerking over verwijzing naar ‘Jan’ dan ook moeten verwijderen, want die was niet zo relevant voor wat ik wilde zeggen.

Toch ben ik achteraf wel blij met die fout. Hij toont aan dat je wel een taalgevoel kunt hebben, maar dat je het ook bewust moet raadplegen. Dat had ik niet beter kunnen illustreren.

In de rubriek Taal worden grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u opgehelderd door Peter-Arno Coppen en Ton den Boon. Ook een taalvraag? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl of tdb@taalbank.nl.