Jasje met een Jodenster, een te strakke japon: expositie in de Nieuwe Kerk toont ook hoe onvrij kleding kan maken

‘Hoewel de lente Amsterdam nog niet heeft bereikt, de hotpants deden dit wel.’ schreef een verslaggeefster in Trouw in 1971. De shorts hadden ook Londen, Parijs en Rome al veroverd en werden gedragen met openvallende maxi-jassen en hoge laarzen. Trouw noemt het een ‘blote-benen-show’.

Met exact zo’n set begint de mode-expositie Maison Amsterdam, De Stad, De Mode, De Vrijheid. Hoewel het nu, vijftig jaar later, moeilijk is voor te stellen dat zo’n hotpants-combinatie toentertijd internationaal nogal wat commotie veroorzaakte, maakt de outfit meteen duidelijk dat Amsterdam bekendstaat als een vrijzinnige en modegevoelige stad. Een stad waar alles kan.

Het is een enorme opgave om 250 jaar zeer uiteenlopende mode-uitingen samen te ballen tot een overzichtelijk geheel. En in de grootsheid van de Nieuwe Kerk een intieme sfeer creëren is evenmin een makkie.

De rafelrand van de stad

De conservatoren proberen het behapbaar te maken door thema’s te koppelen aan plekken in de stad. Elke locatie en alle ruim 150 objecten vertellen weer een eigen verhaal. En door die veelzijdigheid begint het soms te duizelen. Waar ben ik nu? O ja, op de Zeedijk, ‘de rafelrand van de stad’, waar de jaarlijkse Hartjesdagtraditie (mannen en vrouwen wisselen van kleding) de gendernormen en de vrijheid accentueert. De Zeedijk is nu de plek waar streetfashion-labels en communities zoals Patta en The New Originals zich vestigen.

Tussen de dragqueen-outfit van Dolly Bellefleur en een piemelpak van Ninamounah staat een schattig jurkje met roze linten uit 1890. Het blijkt van een tweejarig jongetje te zijn. Want in die tijd liepen kleuters, jongetjes èn meisjes, lekker genderneutraal in dezelfde kleren.

Het hotpants-setje is gesitueerd op De Dam en symboliseert vrijheid en modebewustzijn. Op een heel andere manier straalt die boodschap ons tegemoet door de knalgroene jurk van Viktor & Rolf met een marihuanablad op de buik.

Stimatiserend kostuum

Dergelijke vrijheidsuitingen staan in schril contrast met een achttiende-eeuwse japon, waarin de draagster zich nauwelijks kon bewegen, en met de jurk van een Burgerweeshuismeisje. Op zondag liep zij, getooid in haar stigmatiserende kostuum met de kleuren van de stad, over de Dam naar de Nieuwe Kerk. Onvrijheid ten top.

Rond 1900 leerden dames fietsen in het Vondelpark. In een ingenieus fietskostuum trapten ze letterlijk hun (bewegings)vrijheid tegemoet. En in het Oosterpark wordt de vrijheid in kleurrijke kleren gevierd tijdens het Keti Koti Festival, waarmee jaarlijks de afschaffing van de slavernij wordt herdacht.

Amsterdam profileert zich ook als denimhoofdstad en spijkergoed wordt vaak geassocieerd met snelle massamode. Ontwerpersduo Schepers Bosman (Sanne Schepers en Anne Bosman) wil zich met zijn collecties juist afzetten tegen de voortjakkerende mode-industrie.

“We combineren denim op een eigen, rauwe, patchworkachtige manier met corduroy”, vertelt Bosman bij de perspresentatie. “Daarmee ontstaat een ander, niet al uitgekauwd, denimbeeld met veel detailleringen. Het toont actie en expressie.” Schepers vult aan: “Amsterdam ademt en bruist, heeft energie en juist die energie zit in onze stukken.” Ze verhuisden hun atelier bewust van Heerlen naar Amsterdam en de drie kruisen op het jasje zijn een verwijzing naar het hoofdstedelijke stadswapen.

Artistieke vrijheid

De bijzondere items op de verhoogde catwalk weerspiegelen artistieke vrijheid, creativiteit en innovatie. Naast werk van de oudere garde, zoals Frans Molenaar en Fong Leng, staan topstukken van Iris van Herpen, Claes Iversen en Ronald van der Kemp.

De japon van de Marokkaanse ontwerper Karim Adduchi verenigt drie wereldreligies. Al wandelend door de Nieuwe Kerk kwam hij op het idee fragmenten uit een Joodse jas te mixen met delen uit antieke katholieke misgewaden en materiaal met islamitische connecties. Een koord rondom de meters-wijde zoom werd tijdens een gezamenlijke naaisessie aangebracht door jongens uit verschillende culturen en religies “Ze vertelden elkaar verhalen. Het bracht hen samen, gaf verbinding”, vertelt Adduchi.

De meest aangrijpende verhalen over (on)vrijheid worden echter verteld door het jasje met een Jodenster op de borst in combinatie met de vrolijke, uit fleurige lapjes opgebouwde, Nationale Feestrokken die na de Bevrijding werden gemaakt. De sneeuwwitte crinoline japon van Tess van Zalinge is gemaakt uit restanten uit haar atelier die ze nauwkeurig op ambachtelijke wijze verwerkte. Het verwijst naar die Bevrijdingsrokken én naar onze vrijheid om onze lijven niet meer in dwingende korsetten en hoepelrokken te hoeven wurmen.

Via een audiotour en video’s zijn er nog talloze aanvullende verhalen te beluisteren van onder meer burgemeester Femke Halsema en DJ/party organisator Joost van Bellen. De voor het koorhek geplaatste bruidsjapon van Máxima vormt de afsluitende eyecatcher. Eenzaam pronkend in een groot glazen huis staat ze precies op de plek waar zij en prins Willem-Alexander twintig jaar terug elkaar hun jawoord gaven. De japon reflecteert in alle opzichten een exclusief verhaal over de stad, mode en vrijheid.

Lees ook:

Gaan we na de pandemie weer paraderen, of blijven die pumps in de kast?

Pumps liggen sinds de coronapandemie werkeloos in de kast. Ruilen we de hoge hakken definitief in voor sneakers?