Is hetgeen wat wel echt fout?

Afgelopen vrijdag schreef ik over de constructie ‘hetgeen waar wij naar op zoek waren’. Ik vond dat allereerst wat formeel, maar ik vroeg me ook af waarom ik zelf een voorkeur zou hebben voor ‘datgene waar wij naar op zoek waren’. Dat verklaarde ik uiteindelijk uit het feit dat in ‘hetgeen’ al een antecedent opgesloten zit. Het betekent eigenlijk al ‘iets wat’ of ‘dat wat’, waardoor het gek is als je het combineert met een ander woord dat diezelfde eigenschap heeft. Je kunt wel zeggen ‘datgene wat je zegt’ maar niet ‘hetgeen wat je zegt’.

Daarmee had ik mijn eigen taalgevoel wel verklaard, maar toevallig (?) hoorde ik vlak nadat ik het stukje had ingeleverd op de tv iemand daadwerkelijk ‘hetgeen wat’ zeggen. Net als de leerlingen ook uit het oosten van het land, maar dat zegt natuurlijk nog niets. Komt het dan toch voor? Is het eigenlijk wel echt fout? Toch maar even opzoeken dan.

De Taalunie-adviseurs keuren het af: ‘Hetgeen en wat kunnen niet gecombineerd worden. Hetgeen wat is besloten is niet juist.’ Dat is klare taal, maar bij andere taaladviseurs is het niet terug te vinden. Ook de Algemene Nederlandse Spraakkunst zwijgt erover. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt in een lemma uit 1904 dat het gebruik van ‘hetgeen’ met een extra ‘dat’ of ‘wat’ verouderd zou zijn. In de Statenvertaling van 1688 staat nog ‘Het gene datter geweest is’ (Pred 1:9), maar dat is later verkort.

Komt het nu nog vaak voor? Niet heel vaak, maar toch behoorlijk wat, zelfs in de historische kranten van de afgelopen eeuw. Na de jaren 1930 neemt het flink af, maar je leest het toch nogal eens. Opmerkelijk genoeg vooral in advertenties (ook rouwadvertenties), en in letterlijke weergaven van spreektaal (zoals interviews of opgetekende uitspraken).

Het lijkt dus gek genoeg (voor zo’n formele vorm) vooral een spreektaalconstructie.