Is er verschil tussen ‘pas net’ en ‘net pas’?

In een advertentie van een bank staat de zin ‘En we zijn pas net begonnen’. Een lezer vraagt zich af of dit niet dubbelop is. ‘Pas’ heeft nagenoeg dezelfde betekenis als ‘net’. Ik blijk die kwestie hier al eens eerder besproken te hebben, en ook in het programma De Taalstaat is hij al eens behandeld, maar niet pas net.

Op het eerste oog lijkt de lezer een punt te hebben. De zin ‘Het heeft net geregend’ verschilt minimaal van ‘Het heeft pas geregend’. Toch is ‘Het heeft pas net (of: net pas) geregend’ ook een heel gewone zin. Daarin valt wel op dat je beide woorden niet allebei kunt beklemtonen. Als je dat wel doet, ontstaat inderdaad het idee dat het dubbelop is (‘Het heeft pás nét geregend’).

Ik denk dat het hier om twee verschillende woorden ‘pas’ gaat. Het beklemtoonde ‘pas’ is inderdaad nagenoeg synoniem aan ‘net’, maar het onbeklemtoonde ‘pas’ kan in zijn algemeenheid voor of achter een tijdsbepaling staan. Je hebt ook ‘Om drie uur pas’ en ‘pas om drie uur’.

Wat is de betekenis van dat onbeklemtoonde ‘pas’? Die is vooral modaal, dat wil zeggen: het gaat om verwachting en wenselijkheden. Het verschil tussen ‘Het heeft om drie uur geregend’ en ‘Het heeft om drie uur pas geregend’ is dat de tweede zin uitdrukt dat de verwachting was (of de wens) dat het eerder zou regenen.

Deze modale betekenistoevoeging past ook bij ‘net’. De zin ‘Het heeft net geregend’ heeft een min of meer neutrale betekenis: er is een korte tijd verstreken tussen de regen en het huidige moment. Met ‘pas’ zeg je dat de verwachting (of wens) bestond dat het eerder zou regenen.

Is er verschil tussen ‘pas net’ en ‘net pas’? Als het er is, gaat het om iets heel subtiels (de modale toevoeging gebeurt een fractie eerder of later). De eerste volgorde is gebruikelijker, maar de tweede komt ook vaak voor, net als bij ‘pas dan’ en ‘dan pas’.