Is ‘de provincie’ een neutrale naam voor niet-stedelijke gebieden?

Getuigt het van dedain als je de buiten de grote steden gelegen delen van een land omschrijft als ‘de provincie’? Toen ik dat onlangs in de taalrubriek deed in verband met een niet-stedelijk dialectwoord, leverde het een verontwaardigde lezersreactie op. En vorige week stond in het Algemeen Dagblad: ‘De provincie. Het is haast een scheldwoord in de Randstad, waar niet zelden met dedain en minachting naar de rest van Nederland wordt gekeken.’

Dat is erg kort door de bocht, want als je zegt dat je ‘van de stad naar de provincie’ verhuist’ of ‘al een kwarteeuw in de provincie’ woont, klinkt ‘provincie’ natuurlijk niet als scheldwoord. Het gaat erom met welke intentie en in welke context zo’n woord wordt gebruikt. Neutrale woorden worden pas als scheldwoord ervaren wanneer ze betuttelend of neerbuigend worden gebruikt. Dat geldt ook voor ‘de regio’ of ‘het platteland’ als daarmee de niet-stedelijke gebieden worden bedoeld. C’est le ton qui fait la musique: de manier waarop iets gezegd wordt, bepaalt in hoge mate hoe dat wordt opgevat.

Negatieve bijklank

Nou is er met ‘de provincie’ als verzamelnaam van de niet-stedelijke gebieden van een land wel wat bijzonders aan de hand. Daarin resoneren namelijk al snel twee andere woorden – provinciaal (iemand uit de provincie) en provinciaals (van, uit een of de provincie) – mee. Die hebben vrijwel altijd een negatieve bijklank, omdat daarin het (arrogante) vooroordeel meeklinkt dat mensen in de provincie cultureel minder ontwikkeld zouden zijn en enigszins bekrompen opvattingen zouden hebben.

Door die negatieve associatie van provinciaal en provinciaals is ‘de provincie’ besmet geraakt. Maar ook lezers en luisteraars spelen een rol bij de interpretatie: zijn zij zich bewust van dat vooroordeel, dan zullen ze eerder de neiging hebben ook ‘de provincie’ als neerbuigend op te vatten, zelfs als dat woord louter omschrijvend is bedoeld.