In Zwolle dachten ze dat Anna Maria een wolfskind was

Wim Coster
Balans; 192 blz. € 19,99

Het verhaal van Anna Maria Jennaert, die in mei 1700, anderhalf jaar oud, op klaarlichte dag werd ontvoerd en daarna 17 jaar later, totaal verwilderd, werd aangetroffen op het platteland rond Zwolle, kende ik al langer. Met het naderen van 2018, waarin het driehonderd jaar geleden is dat ze terugkeerde naar haar geboorteplaats Antwerpen, begon het toch te kriebelen. Zij was het enige wolfskind dat Nederland heeft gekend, al kreeg ze die naam pas later. In haar tijd heette ze wilde deerne of wildinne.

Zwolle

Anna Maria leeft nu meer dan ooit. In Zwolle waren ook theatermakers bezig met haar verhaal. Van 11 mei tot en met 3 juni is het muziektheaterspektakel 'De wilde deerne' te zien in de IJsselhallen in Zwolle. Er bestaat sinds kort zelfs een naar haar genoemd bier en er wordt een beeld van haar onthuld.

Roadmovie

Deze week is mijn boek gepresenteerd. Het is een soort roadmovie geworden. Die beschrijft mijn zoektocht naar haar verhaal én verhalen over haar. Uit stukken uit verschillende archieven rijst een beeld op van delen van Anna Maria's leven, bijvoorbeeld over haar armoedige Antwerpse milieu en over de opvang door de stad Zwolle nadat ze in de buurt gevonden was. Dat was in tijden van grote terughoudendheid ten opzichte van vreemdelingen niet vanzelfsprekend. De moeder kreeg er later ook de rekening voor gepresenteerd, die uiteindelijk door een vermogende burger is betaald.

Veel is bewijsbaar overdreven, zoals de manier waarop de media van destijds haar beschreven als een harig wild beest dat door duizend boeren moest worden gevangen.

Verlichting

Later stortte de wetenschap zich op het meisje. Tijdens de Verlichting gingen geloof en wetenschap met elkaar in debat. Bijvoorbeeld over de vraag of taal van God gegeven was, of moest worden aangeleerd. Anna Maria bewees ongewild het laatste, want zij had na 18 jaar nog steeds niet leren spreken.

In 1766 noemde Linnaeus haar apart in zijn 'Systema naturae': bij de 'wilde mens', de homo ferus, stond ze als een ondersoort van de homo sapiens vermeld als Puella Transisalana, Overijssels meisje. Na het verschijnen van 'Het jungleboek' van Rudyard Kipling met de fictieve figuur Mowgli, bestempelden mensen ook haar, net als latere voorbeelden, steeds vaker als een wolfskind, opgevoed door dieren. Maar zo overleven in de woeste en ledige delen van Nederland was onmogelijk. Je liep alleen al grote kans te worden verorberd door... wolven. Het wolfsmeisje kan dus geen wolfsmeisje zijn geweest.

Antwerpen

Het was mooi om bij het schrijven op te trekken met de makers van het theaterspektakel. Regisseur/scriptschrijver Ko van den Bosch kwam met heel andere vragen. Dat leidde ertoe dat ik, meer dan ik als historicus gewend ben te doen, de verbeelding van de lezer heb willen oproepen. Al ben ik mij blijven baseren op bronnen en is het nog steeds een non-fictie boek. Zonder al te veel speculeren, is toch wel voorstelbaar hoe ze zich gevoeld zal hebben na haar terugkeer in Antwerpen. Alle sociale codes moeten voor haar abracadabra zijn geweest. Waarschijnlijk functioneerde ze dierlijk en was ze vooral gericht op tijdig eten krijgen en overleven.

Voordat ze in Zwolle werd aangetroffen, moet ze zich hebben gevoeld als een verdwaalde, ongewapende soldaat in oorlogsgebied. Echt tot haar innerlijke wereld doordringen, lukte natuurlijk niet. Ze kon immers niet praten of schrijven.