In Raskatovs zwarte en knettergekke opera ‘Animal Farm’ klopt echt werkelijk alles

Animal Farm
De Nationale Opera
★★★★★

Waar te beginnen om de opera Animal Farm van Alexander Raskatov te beschrijven? De kleurrijke wereldpremière ervan luidde vrijdagavond het Opera Forward Festival van De Nationale Opera in. Het is misschien het beste om maar te beginnen bij het einde. De propvolle zaal (alle zeven voorstellingen zijn stijf uitverkocht) barstte uit in minutenlang gejubel en gejuich. Nieuwe, ingewikkelde en lastige muziek die zo aankomt bij het publiek, dat maak je niet vaak mee. Muziek die lang na dendert in het hoofd bovendien.

Het furieuze slotapplaus voor alle uitvoerenden zwol aan toen componist Raskatov uit de coulissen werd gehaald door zijn vrouw Elena Vassilieva, die in Animal Farm de rol van Blacky zingt. Vassilieva vergiste zich en vond haar man even niet. Die keek guitig om een hoekje van een andere coulisse om te zien waar zij gebleven was. Heerlijk sullig-knullig theater van een droog-komisch echtpaar dat helemaal paste bij het interview met hen in Trouw.

Gekte van de tijd

Raskatov stond daar te glunderen toen het gejuich en applausgeklater op hem neerdaalde, maar zag er ook een beetje ongemakkelijk uit, omdat hij niet van massa’s en aandacht houdt. Het was overigens de tweede ‘ongemakkelijke’ ovatie voor hem in Nederland in een paar maanden tijd. In december was iedereen ook al buitensporig enthousiast voor het nieuwe hoboconcert Time River dat hij voor het Concertgebouworkest en eerste hoboïst Alexei Ogrintsjoek maakte.

Een beoogde uitvoering daarvan in Warschau is trouwens afgelast louter omdat Raskatov een Rus is. Dat geeft de gekte aan van de tijd waarin we nu leven. Goeie muziek die geweigerd wordt vanwege iemands afkomst. Een gekte die in Animal Farm een hoogtepunt bereikt, en dus precies bij deze tijd past.

George Orwell

Samen met Ian Burton bewerkte Raskatov het beroemde anti-Stalin-boek van George Orwell uit 1945, waarin dieren in opstand komen tegen de boer en de macht overnemen. Alle dieren zijn gelijk is de mantra, totdat de varkens onder leiding van hoofdvarken Napoleon (een fantastisch angstaanjagende Misha Kiria) de macht grijpen en andere dieren nog slechter af zijn dan ze al waren.

Raskatov zelf strooide er her en der wat citaten van Jozef Stalin en diens kompanen tussendoor en voegde een nieuwe scène toe, naar aanleiding van een anekdote rond een actrice en een KGB-agent die in de Sovjet-tijd alom bekend was bij de intelligentsia. Het leedvermaak en de verbazing rondom de persoon Stalin – Raskatov werd op de dag van Stalins begrafenis geboren – zitten ingebakken bij de componist.

Vocaal vuurwerk

Het vocale vuurwerk dat Raskatov afstak in de strotten van zijn zangers tartte soms elke beschrijving. Hij bouwde het klankspectrum van de opera op als een piramide. Van tonen uit de laagste kelder tot die in de hoogste toren. Zo behoorde het prachtige begin van de opera toe aan het oude varken Old Major, met grote ontroering gezongen door veteraan Gennady Bezzubenkov. Zijn diepe bastonen werden in de orkestbak opgevangen door de laagste instrumenten daar, donkere muziek als van een op gang komende zwarte trein (schitterend kedeng-kedeng-ritme) in de nacht.

Helemaal aan het andere uiterste van dat spectrum stond de muziek die Raskatov voor Mollie schreef. Een parmantig dressuurpaardje dat constant met haar manen in de weer was. Deze Mollie moet een hoge As kunnen zingen, anderhalve toon hoger dus dan die beruchte hoge F van de Koningin van de Nacht. Naar verluidt heeft De Nationale Opera lang gezocht naar iemand die dat kon. Holly Flack kon het niet alleen, ze gooide al die topnoten eruit alsof het geen enkele moeite kostte en acteerde ook nog eens geweldig.

Capriolen in de hoogste stemregionen

Raskatov liet zijn zangers, die vaak prachtige dierenmaskers van Klaus Bruns op het hoofd hadden, komisch kwinkelerende coloraturen zingen op teksten als ‘This fucking guy’. De componist bezondigde zich vooral in het eerste bedrijf iets te veel aan het voortdurende tegen de lettergreep in zingen. Het eerste bedrijf was daarom soms meer dan een overborrelende heksenketel en kwam aan als een muzikale mokerslag die lang na dreunde.

In het tweede bedrijf vond de componist iets meer rust, en daar kon Helena Rasker (Clover) haar vermaningen aan Mollie prachtig uitzingen. Even later volgde zowaar een prachtig kwintet met opnieuw Rasker en de geweldige Germán Olvera als het oude paard Boxer.

James Kryshak (Squealer) en Karl Laquit (Pigetta/Benjamin) hadden naast Flack en Vassilieva de lastigste rollen, en verbaasden hogelijk met al die capriolen in de hoogste regionen van hun stem. Francis van Broekhuizen en Marcel Beekman zorgden ervoor dat hun kleine rollen als boerin en boer niet onopgemerkt bleven. Maar alle twintig solisten droegen bij aan het succes van de avond. Speciale vermelding voor het Nieuw Amsterdams Jeugdkoor dat de lang niet makkelijke muziek voorbeeldig ten gehore bracht.

Heerlijk mierzoet en sentimenteel

Dat alles werd imponerend ondersteund door het ontketende Nederlands Kamerorkest met uitgebreide slagwerksectie, saxofoons, elektrische gitaren en een cimbalom. Dirigent Bassem Akiki hield de boel magnifiek bij elkaar en maakte van de terugkerende, later door het varken Napoleon verboden hymne, een groots hoogtepunt. En toen over de Sugar Candy Mountain (de hemel) werd gezongen, klonk de begeleiding heerlijk mierzoet en sentimenteel.

Regisseur Damiano Michieletto plaatste de handeling in een slachthuis. Dat voegde beslist wat toe aan de naargeestigheid van het verhaal. De koele, marmeren ruimte met eenvoudige kooien en beweegbare vleeshaken liet weinig aan de verbeelding over. Zijn personenregie was spectaculair goed. Toen aan het einde de moraal van het stuk gezongen werd, en iedereen zich daarna hongerig stortte op een uit de kluiten gewassen speenvarken, bleef je verbijsterd zitten. Werkelijk alles klopte aan deze zwarte en knettergekke opera.

Animal Farm is nog zes keer te zien, maar alle voorstellingen zijn uitverkocht. Het Opera Forward Festival duurt nog t/m 12 maart. Info: operaballet.nl

Lees ook:

Uitbundige ontvangst voor scabreuze ’Hondehart’-opera

De Nederlandse Opera heeft met ’A Dog’s Heart’ van de Rus Alexander Raskatov een heuse hit in handen. Een opera, die echt opera is en waarin diepgang en humor heerlijk handen schudden.