In Japan heeft de werkelijkheid een ander gewicht

In Japan zijn kalmeert me, als voeten op marmer op een hete dag. Het is er zoveel ordelijker dan in mijn hoofd en men heeft zo’n voorzichtige manier van doen, een sluipende manier van leven. Ik ben hier om oud en nieuw te vieren. Ik denk dat continu onderweg zijn het moeilijk maakt om veranderingen als het wisselen van het jaar thuis mee te maken. Er zit onrust in ‘nietsdoen’, het gevoel iets te missen en niet te leven. Oud en nieuw is in Japan een festiviteit die nagenoeg zonder tierelantijnen wordt gevierd en dat past precies bij wat ik wil, een kalme achtergrond voor mijn rusteloosheid.

Steeds vaker betrap ik mezelf op de sensatie dat er iets niet klopt, alsof ik naar een ruimtefoto kijk met het bolletje aarde in heftige blauwkleuren hangend in de leegte, en niet geloof dat het echt is, dat ik daar ben, en nog vreemder is wat daarna komt, het gevoel alsof ikzelf niet besta en er iets essentieels door elkaar heen is gehaald.

Het is een gevoel dat in Japan wordt aangezet, omdat de werkelijkheid hier een ander gewicht heeft, omdat je niet wordt aangekeken, onzichtbaar bent, en daarmee verdwijnt je bestaansrecht in de ogen van anderen. Ik ga er belachelijk genoeg van tegen opzien om weer gezien te worden, het besef hoe confronterend dat is, aangekeken worden.

Ik ben al een aantal keer door de overdekte winkelstraat Tenjinbashisuji gelopen, de winkels komen me intussen bekend voor, en nu ben ik onderweg naar de spijzenkelder van het warenhuis Takashimaya, tegenover de bioscoop waar ik eergisteravond de nieuwe Star Wars-film heb gezien vanaf een bewegende stoel die schokte als een taxi in Lissabon.

Reclameborden

Er was ook een ‘geurervaring’ bij, aardse pufjes parfum die werden rond gespoten in de Melkweg. Ik ontwaarde ‘brand’ en ‘oerwoud’, allebei vies, en er was ook water aan te pas gekomen, een simulatie van mist. Is anybody out there? galmde het in mijn hoofd en ook dat ze, áls dat het geval was, beter op hun eigen planeet konden blijven. Ik zag het voor me, hoe wij buitenaardse wezens zouden verwelkomen met applaus onder begeleiding van de Marseillaise, papieren goodiebags met horloges en welkomstbrochures, uiteraard recyclebaar.

De tekst gaat verder onder de afbeelding

Het zwaartepunt van de winkelstraat, bijna drie kilometer lang, is de Ebisu-Brug die over de rivier de Dōtonbori gebouwd is. De sfeer wordt er bepaald door de reclameborden die de gebouwen beslaan en ook ik maakte er een foto van de rennende Glico, het icoon van Osaka, een over de finish rennend grafisch mannetje op een blauwe renbaan, en van de megakrab van zesenhalve meter boven het krabrestaurant Kani Dōraku. Ik heb geen idee wat ik met zulke foto’s moest, en toch maakte ik ze.

De megazaken dunnen uit in zuidelijke richting, ik ben voorbij de H&M, McDonald’s, thee-, messen- en kimonowinkels, banken, koffie- zaken, boek- en telefoonwinkels, de bars waar levende uilen op stokken tentoongesteld worden, warenhuizen, tassen-, leer- en outdoorwinkels. Nu is het aan de kleine ondernemers, de restaurantjes, de bakkers, de ijssalons en de dumpzaak met zijn nazicollectie met posters, vlaggen, insignes en het borstbeeld van Adolf als Amadeus.

De winkeltassen die je bij je aankopen krijgt, zijn van stevig papier, bijna karton, compacte vierkantjes voor één flesje parfum, tassen van aktetasgrootte waar een winterjas in past of meerdere kleinere tasjes om in elk geval één hand vrij te kunnen houden. Het nadeel is hergebruik, al snel ogen ze achenebbisj en verweerd, of erger: ingescheurd, terwijl ze bij het overhandigen, met hun pientere ingedraaide hengsels, juist zo’n stevige indruk geven.

Pindakaaskleurige frommelzakken

De keus voor de luxe papieren winkeltassen ligt geheel in de lijn van de Japanse denkwijze die privacy waarborgt: ze vormen zich niet naar hun inhoud, zoals hun futloze plastic alter ego’s die je bij de drogist meekrijgt en die je als een boterhamzakje doorziet of zoals de pindakaaskleurige frommelzakken zonder hengsels die Amerikaanse supermarkten je meegeven, waar van alles uitvalt als je ze optilt, en die je op je heup moet laten steunen.

Het is heel goed mogelijk dat ze worden vervaardigd in Haiderabad, in een enorme fabriek met werknemers die geen idee hebben dat hun tassen naar de toekomst afreizen, naar de antithese van hun India: een land zo punctueel als Immanuel Kant, schoon als de huid van Aphrodite, kalm en precies als snipers, met een huid nog veel bleker dan die van Bollywoodsterren, duurzaam zoals alleen de elite zich kan veroorloven en restrictieloos omnivoor.

De tekst gaat verder onder de afbeelding

De gelijkenis tussen Indiërs (de tassenmakers) en Japanners (de tassendragers) is dat men in beide landen behoefte heeft aan duiding van traditie in de nieuwe tijd, de wens van de nieuwe generatie om zich los te maken van de wil van het mechanisme, om ongeschreven wetten te hervormen. Zo kende ik vier Japanners met een tatoeage, het statussymbool van de zeer ongeliefde yakuza, de Japanse maffia, afstammelingen van de samoerai. Ik was ze tegengekomen op hete locaties en op duikplekken, de eilanden Vanuatu en Malta, en in hostels in Beiroet en Melbourne: geblondeerd door de zon of door peroxide, in hun bagage een onuitputtelijke voorraad noedels en misosoep, en in zichzelf gekeerd, wellicht niet qua karakter maar vanwege hun moeizame Engels. Doordat reizen de tong hoe dan ook ontspant, vertelden ze mij over hun tatoeages (onder een spaghettibandje uitpiepend of verwelkomd door het daglicht vanwege teenslippers): een dolfijntje op een wreef, een hartje op een enkel, sterretjes op een schouder, een Japans karakter waarvan ik de betekenis niet goed snapte, iets manga-achtigs, op een voet.

Maagdenvlies

Het lot van de Japanners met een tatoeage is dat ze in de meeste sauna’s, zwembaden en sportscholen niet meer welkom zijn en ik had ze gevraagd of ze dat niet erg vonden. Nee, het kon ze niets schelen. Ouders waren niet op de hoogte gesteld, behalve één moeder die het van haar dochter wist (het dolfijntje), en zij was ervan overtuigd dat haar jongste nu geen kans meer maakte op een geschikte huwelijkspartner. Geen man wil een getatoeëerde vrouw, had haar moeder haar toegebeten - de tatoeage als maagdenvlies. Ik vroeg me af welke keus uiteindelijk de meeste vrijheid geeft: onaangepastheid of je voegen naar de stroom.

Dit ingekorte verhaal komt uit het net verschenen boek van Iris Hannema: ‘Reizen volgens Hannema. Over reislust, ontwortelen en thuiskomen’ (De Arbeiderspers, € 19,99). Na tien jaar in haar eentje de wereld te hebben rondgereisd, woont ze nu in de Franse Alpen.

Lees ook: Problemen met de hogesnelheidstrein? Japan kent ze niet

Toen de Japanners bijna een halve eeuw geleden de eerste hogesnelheidstreinen introduceerden, waren deze een noviteit.