In ‘How to blow up a pipeline’ ontploft de oliepijp, maar daarna overheerst het ongemak

Filmmaker Daniel Goldhaber zet de discussie over klimaatactivisme op scherp. Is sabotage een geëigend middel? Absoluut, denken deze jongeren. Of creëert het juist onbegrip?

Daar is ‘ie, ‘het lelijke ding’. Een jong stel stapt er door een zandvlakte op af: een dik stuk oliepijpleiding. Een hoog metalen hek moet de buis beschermen. Dat zal hij nodig hebben ook. Want vanaf het begin van de film is het glashelder. Die oliepijp, daar in het landschap van Texas, is de ultieme vijand.

Althans, dat is hoe de hoofdrolspelers het pijpenstelsel zien. Over beter gezegd: zijn gaan zien. Ze zijn zo bezorgd over de klimaatcrisis en het gebrek aan maatregelen om die te stoppen, dat ze hun woede en frustratie willen botvieren op dit symbool van de vervuiling.

Het ligt niet zwart-wit

De oliebuis is de slechterik van het verhaal. Sabotage, door de installatie op te blazen met een bom, wordt het heilige doel van de jonge klimaatactivisten. Daarmee plaatsen ze zichzelf min of meer in de rol van held. Wie het kwaad verslaat – in dit geval olie, als bron van klimaatellende – is zelf tenslotte de goeierd.

Zoals in bijna elke film blijkt het zo zwart-wit niet te liggen. Gaan de jongeren niet veel te ver, door in plaats van spandoeken naar explosieven te grijpen? De kijker van How to blow up a pipeline wordt aan het denken gezet over die vraag. We zien dat de jongeren, alternatieve types, onderling ook discussie voeren. Is sabotage een geëigend middel, om in te zetten als klimaatactivist? Absoluut, is hun conclusie. De klimaatcrisis loopt in hun optiek zo uit de hand, dat activisten net zo goed uit de bocht moeten vliegen.

Filmmaker Daniel Goldhaber brengt daarmee op het doek het idee tot leven dat schrijver Andreas Malm in 2021 in een bundel op papier verdedigde. In dat boek, eveneens How to blow up a pipeline geheten, betoogt Malm dat de benodigde revolutie naar een groene wereld niet tot stand komt zonder over te gaan tot fysieke acties, sabotage.

Woorden, spandoeken en ook wegblokkades brengen niet de noodzakelijke veranderingen teweeg, stelt de Zweed. Overgaan tot een fysieke aanval op fossiele installaties en infrastructuur zou verdedigbaar zijn, om zo tot de noodzakelijke ontmanteling van vuile industrieën te komen.

Een zeer omstreden publicatie, uiteraard. Want actievoeren, dat is een maatschappelijk recht. Maar daarbij iets kapotmaken, dat is een ander verhaal. Dat is strafbaar. Degradeert de klimaatheld zichzelf daarmee dan feitelijk niet in een klap tot klimaatcrimineel?

Plakacties

Goldhaber laat het oordeel aan de kijker. Zelf is hij ook geen activist, zei de filmmaker in een interview met VPRO Cinema. Hij wil de discussie voeden. “Ik vind mijzelf echt niet de juiste persoon die kan zeggen hoever klimaatactivisme kan gaan.” Het idee dat personen zich zozeer bekommeren om het klimaat dat ze een fysieke aanval willen plegen op de fossiele industrie, houdt hem bezig.

Een voorproefje van hoe omstreden het is om als activist iets te beschadigen, was zichtbaar tijdens de recente ‘plakacties’ van Just Stop Oil. Activisten lijmden zichzelf daarbij vast aan topstukken uit de schilderkunst, of gooiden er tomatenpuree tegenaan. Die schilderijen zaten achter glas, zeker. Maar de gedachte achter de provocatie was wel: kijk eens goed naar die kostbare schilderijen. Wat als we die zouden aantasten, hoe erg is dat? Al die (gefingeerde) schade steekt schril af tegen de schade die de mensheid toebrengt aan de leefbaarheid op aarde, wil Just Stop Oil de massa inprenten.

Net zoiets, ook een klein stapje in de richting van het opblazen van een oliepijp, is inmiddels aan te treffen op de parkeerplaats. Activisten steken, ook in Nederland, soms banden lek van grote, vervuilende auto’s. Onder de ruitenwisser laten ze een briefje achter: eigen schuld, dikke bult. De film How to blow up a pipeline begint precies daarmee, een tiener zet een mes in een autoband. Ze laat een briefje achter, dat haar bewuste sabotage als klimaatactie verdedigt.

Van die lekke band naar het opblazen van een oliepijp lijkt een enorme stap. Maar dat valt eigenlijk wel mee, toont de film. Wanneer activisten het geoorloofd vinden om het vervuilende eigendom van anderen – of het nu een burger of een bedrijf is – te vernietigen, dan staan ze zichzelf een scala aan misdaden toe.

Met eenzelfde verklarend briefje staan de jongeren zich aan het einde van de fragmentarische film toe om een luxe zeiljacht op te blazen. Ze staan in hun recht, vinden ze zelf, want het klimaat heeft hun verzetsdaden nodig. Veelzeggend is dat een van de jongeren na het opblazen van de oliepijp spreekt van een daad van ‘zelfverdediging’. “Dit was gerechtvaardigd.”

Een nobel streven

Vandaar ook dat we hun ogen zien glinsteren, als het eenmaal lukt om een bom in elkaar te zetten. Er is vreugde, als het na geklungel lukt om een zware bom aan de oliepijp te binden. De jongeren stralen voldoening uit, als er na de explosie dikke witte rookpluimen de lucht in dwarrelen. Zoekende naar grip op de klimaatcrisis geldt dit als een succes voor ze. Als kijker gun je die jongeren dat bijna wel. Hun situatie is niet makkelijk, laten flashbacks in de film zien. Ze zijn zoekende, tobben in het leven. Hun streven is nobel: een duurzame, schone wereld.

Al snel overheerst het ongemak. Wat schieten ze op met de geslaagde vernieling? Of zoals de politie het achteraf noemt: “Vernietiging van vitale infrastructuur” en een daad van ‘terrorisme’. Heeft het zin om als klimaatactivist helemaal los te gaan. Of is dat juist contraproductief, omdat felle daden van verzet eerder stuiten op onbegrip dan steun genereren?

Gezien en gehoord worden

Het is een worsteling die steeds zichtbaarder wordt in de wereld van klimaatverzet. Waar ligt de grens, als politiek en bedrijfsleven steeds verzuimen de klimaatcrisis effectief te bestrijden? Toonaangevende organisaties als Extinction Rebellion (XR) zijn er duidelijk over: hun acties zijn altijd respectvol en vreedzaam. Er sneuvelt weleens een ruit, of een ‘klimaatklever’ laat lijmresten achter. Maar nooit is het volgens XR de bedoeling om schade te berokkenen.

Tegelijk vragen activisten zich af: welke stunt moeten we uithalen om gezien en gehoord te worden? Geweld druist tegen de regels van XR in. “Het kan zijn dat er een moment aanbreekt dat niet iedereen zich daaraan houdt”, zei klimaatactiviste Pippi van Ommen daarover in Trouw. Zij verlegde haar eigen grens, door bewust een opera (Verdi’s Requiem) in het Concertgebouw te verstoren, bij wijze van klimaatprotest.

Harde aanpak is soms nodig

Grote maatschappelijke omslagen gingen eerder ook gepaard met acties waarin sommigen de harde aanpak niet schuwden. Neem de strijd voor gelijke rechten van zwarten, een maatschappelijk verzet waar de klimaatbeweging zichzelf graag en vaak mee vergelijkt. Daarbinnen bleven sommigen (onder anderen Martin Luther King) geweldloos protest als ultieme kracht zien. Anderen, zoals de bekende Black Panters, vonden ook geweld gerechtvaardigd om hun doel te bereiken.

Pippi van Ommen hoopt dat het in de klimaatbeweging nooit zover komt. Dat XR steeds weer iets nieuws moet vinden om aandacht te krijgen en een schokeffect te bereiken, frustreert haar mateloos. Onheilspellend is dat precies die teleurstelling, over het gebrek aan effect van hun vreedzame protest voor het klimaat, in How to blow up a pipeline leidt tot radicalisering van de hoofdpersonages.

Hun verzetsdaad is tegelijk een wanhoopsdaad. Aandoenlijk is het daarom als een van de jonge meiden in de film op dromerige toon zegt: “Het komt allemaal goed…” Ze heeft het over het opblazen van de verfoeide oliepijp, op het moment dat het wachten is tot de bom afgaat. Maar je hoeft geen hypergevoelige filmkijker te zijn om de symboliek op te merken. Wat haar drijft, wat ze echt wil, is dat het goed komt met de wereld.

Kijk voor meer informatie en tickets op deze pagina bij Movies that Matter.