De Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo (1907-1954) had een kort, intens leven. In een grote tentoonstelling in Assen staan haar meest intieme pijnen centraal, haar kunst komt op de laatste plaats.
Frida Kahlo lakte haar nagels roze met de nagellakkleuren ‘Frosted Snow Pink’ en ‘Frosted Pink Lightning’ van het merk Revlon. Naast een flesje Chanel stond een doosje Demerol in haar badkamer, een verslavend opiumderivaat en pijnstiller. Haar echtgenoot wilde dat haar badkamer na haar dood in 1954 gesloten zou blijven, in 2004 ging hij alsnog open. De potjes en flesjes zijn nu te zien in het Drents Museum.
Kahlo is als kunstenaar vooral bekend van haar zelfportretten waarop ze haar doorlopende wenkbrauw extra donker aanzette, en zichzelf onverstoorbaar en zelfbewust afbeeldt. Zo’n honderdvijftig schilderijen maakte ze in totaal, in Assen hangen er nu 28. Pablo Picasso en Wassily Kandinsky waren onder de indruk toen haar werk in 1938 in Parijs was te zien, het Louvre kocht een zelfportret.
Doorboord door een tram
Minstens net zo bekend als haar kunst is haar levensverhaal. Als kind kreeg ze polio, waardoor ze mank liep. Ze tekende veel en kon goed leren, ze bereidde zich voor om geneeskunde te gaan studeren. Tot het ongeluk. Op haar achttiende werd de bus waarin ze zat doorboord door een tram, Kahlo’s rug was op drie plaatsen gebroken en haar onderlichaam ernstig beschadigd.
Tijdens haar herstel begon ze met schilderen, zo schreef ze later in een brief. ‘Papa gaf me een kleine verfdoos en een boekje waarin stond hoe ik de doeken moest prepareren.’ Haar vriendje kocht boeken met werk van Europese kunstenaars.
De tentoonstelling, samengesteld door de twee Mexicaanse musea die Kahlo’s erfenis beheren, begint met een lange serie reproducties van familiefoto’s. Kahlo’s moeder was Mexicaanse en kleedde zich in de traditionele kleding die Frida later ook zou dragen. Kahlo’s van oorsprong Duitse vader was beroepsfotograaf en hij legde ook zijn gezinsleven vast. Zo zien we Frida op haar vierde, lachend. ‘Twee jaar later, als ze polio krijgt, verdwijnt haar lach definitief van haar gezicht op foto’s en zelfportretten’, aldus het bijschrift.
Kahlo is hier een willoos slachtoffer
Vanaf het begin ligt de nadruk in de tentoonstelling niet op de kunst, zelfs niet op het levensverhaal, maar op Kahlo’s materiële erfenis. We zien haar collectie traditionele Mexicaanse jurken, maar vooral bewijs van haar lichamelijke pijn. Wanneer en waarom ze begon met schilderen, hoe ze dat leerde, wie haar inspireerde, het komt niet ter sprake - de tentoonstelling die eerder dit jaar in het Cobra-museum was te zien, ging daar wél op in. Kahlo, bekend als principieel en zelfbewust, is hier een willoos slachtoffer, zelfs het schilderen lijkt haar te overkomen. Haar schilderijen en tekeningen hangen kriskras door elkaar als illustratie voor haar levens- en pijnverhaal.
Na haar ongeluk begint ze met het portretteren van haar vrienden, ‘om zich minder eenzaam’ te voelen, aldus het museum, en ‘zodat haar vrienden haar niet vergeten’. Hoe en waarom de beroemde fotograaf Gisèle Freund in 1951 Kahlo meerdere keren fotografeert, wordt niet toegelicht. Wel is er ruim aandacht voor Nickolas Muray, de fotograaf die eind jaren dertig Kahlo en vrienden in kleur fotografeert, een relatie met haar heeft en met haar wil trouwen.
Maar Kahlo blijft, ondanks hun relatieproblemen, bij haar grote liefde Diego Rivera. Rivera was al een beroemd kunstenaar toen ze hem leerde kennen, op haar 22-ste trouwden ze. Ze reisden naar de VS, waar hij grote opdrachten kreeg. Hier besluit ze voortaan traditionele Mexicaanse kleding te dragen.
Naakt en bloedend op bed
In 1932 krijgt Kahlo een miskraam, na een paar maanden zwangerschap. Ze schildert zichzelf naakt en bloedend op het bed in het Henry Ford Hospital. Nooit eerder toonde een kunstenaar deze veel voorkomende gebeurtenis uit het leven van een vrouw, alleen er over praten was al een taboe.
Kahlo schildert naakt zonder ook maar een greintje seksuele lading. Met rode draden, levensaders, geeft ze commentaar op haar ervaring; de slak voor de traagte, de paarse orchidee, een gift van Rivera, als symbool voor gevoel en erotiek. Op de achtergrond de skyline van Detroit, de industriestad die Rivera aanbidt en zij veracht.
Kahlo verwerkt haar pijn in haar kunst, verwerkt het tot iets universeels. En ze wil niets liever dan leven zonder die pijn. De expositie, die door de krappe gang van het museum slingert, blijft hameren op haar leed, op het misselijkmakende af. Er staan zes korsetten van staal of gips. Kahlo’s onderbeen moest in 1953 worden geamputeerd, in Assen staat haar prothese.
Dieptepunt is de reproductie van haar patiëntendossier uit 1935, ingelijst aan de muur. ‘Dit medische formulier bevestigt dat Kahlo zwanger is. Deze zwangerschap (mogelijk het kind van een van haar minnaars) laat ze afbreken’, aldus het museum.
Dit is geen kunsttentoonstelling, ook geen biografische expositie over een interessante, intelligente kunstenaar. Het is een documentatie van iemands lichamelijke lijdensweg. Het is bijzonder dat de 28 schilderijen van Kahlo in Nederland te zien zijn. Heel jammer dat we die niet kunnen zien zonder geconfronteerd te worden met de inhoud van haar garderobe, medicijnkastje en baarmoeder.
★★ ‘Viva la Frida: life and art of Frida Kahlo’, tot 27 maart 2022 in het Drents Museum in Assen. De catalogus kost 29,95 euro.
Lees ook:
Waarom de eigenzinnige Frida Kahlo helemaal in deze tijd past
Frida Kahlo is een symbool geworden voor het feminisme, culturele diversiteit en de lhbtiq+-beweging. Het Cobra Museum laat haar zien als schilder tussen haar tijdgenoten, de Mexicaanse modernisten.
