'Ik moet Nederland beschaven'

De Curaçaose schrijver Frank Martinus Arion heeft vaak een dubbel gevoel over Nederland, een houding die in zijn boeken doorklinkt, ook in zijn zojuist verschenen verhalenbundel 'De eeuwige hond'. Enerzijds een geweldig verlangen naar Europa, tegelijkertijd twijfel of het er wel zo fantastisch is.

Arion is in Nederland niet alleen bekend als schrijver. Ook als actievoerder heeft hij een zekere faam opgebouwd. Als eerste eiste hij dat er een slavernijmonument kwam, omdat in het onderwijs geen aandacht aan dat zwarte verleden wordt gegeven, terwijl veel nieuwkomers in Nederland nog steeds met de gevolgen van de slavernij te kampen hebben. Dat de Nederlandse regering binnen drie jaar na het begin van zijn actie besloot tot het oprichten van zo'n monument, vindt Arion verrassend snel. En toen minister Van Boxtel in september in Suriname en de Nederlandse Antillen was om excuses voor het slavernijverleden aan te bieden, was Arion een tevreden mens.

,,Mijn actie is niet een actie als Antilliaan, maar voor een deel als Nederlander, want ik heb het gevoel -je zult het verschrikkelijk arrogant vinden- dat ik mijn Nederlandse medegenoten moet beschaven, omdat het een onbeschaafde daad was. Ik bedoel: driehonderd jaar op een geïnstitutionaliseerde manier mensen verkopen, dat kunnen we ons bijna niet indenken.'' Van Boxtel zei ook dat er van herstelbetalingen geen sprake zal zijn, maar dat deert Arion niet. Hij rekent erop dat meer kennis over het verleden vanzelf zal leiden tot een actie om de schade van het verleden te herstellen, voorzover dat mogelijk is. Hij denkt hierbij vooral aan het onderwijs op de Antillen, waar grote groepen jongeren de boot missen. ,,Al die uitvallers worden gangsters. Uitvallers waren er al vijftig jaar. Alleen gaat het nu om veel grotere aantallen en ze komen nu ook naar Nederland. Vroeger werden ze opgevangen door de fraters in het internaat Scherpenheuve, nu nergens meer. Er is zelfs geen geld voor een jeugdgevangenis. We moeten de jeugd twintig jaar lang massaal ondersteunen om de gevolgen van de laatste honderd jaar te kunnen opheffen.''

De politiek staat centraal in de romans van Arion. In 1973 brak hij door met 'Dubbelspel'. Zijn levendige beschrijving van een potje domino met dodelijke afloop was de verpakking van een politieke boodschap. Het heil voor Curaçao moest komen van het corporatieve socialisme. Zijn beschrijving van het Curaçaose volksleven werd een literaire bestseller. Zeventien drukken zijn er verschenen en een verfilming staat op stapel. Na 'Dubbelspel' schreef hij nog drie politieke romans: 'Afscheid van de koningin' (1975), 'Nobele wilden' (1979) en 'De laatste vrijheid' (1995). Geen van deze werken evenaarde het succes van zijn eerste boek.

In zijn eerste verhalenbundel 'De eeuwige hond' is de politiek opvallend afwezig. Het genre bevalt hem wel, vertelt hij. ,,Het leuke van korte verhalen is dat je niet hoeft te bouwen aan een groot huis.''

Het verhaal 'De elegante renners' gaat over een marathon die drugsverslaafde Gustaf en de rijke Chalie tegen elkaar lopen. Chalie verliest en wint tegelijk, want hij overleeft het niet, maar bereikt wel dat Gustaf de drugs laat staan. Arion: ,,Toen Chalie doorhad dat hij Gustaf mogelijk uit zijn verslaving kon rennen, vond hij dat belangrijker dan alle pogingen om de wereld te hervormen. Sommige mensen proberen landen te hervormen, maar ik geloof dat het ook belangrijk is als je iets kunt doen aan één persoon.''

Mensen moeten meer gaan letten op kleine, maar wezenlijke dingen, vindt Arion. ,,Onlangs wilden Nederlanders op de Antillen een café 'De West-Indische Compagnie' noemen. Tegenwoordig ben ik veel alerter, dus ik heb geprotesteerd. Als je dat niet doet, zou dat later tot rassenproblemen kunnen leiden. Je moet nu veel dwingender zijn tegen onwetende Nederlanders, die een gedragspatroon aannemen, waarvan je al bij voorbaat moet zeggen dat het niet goed is. Dat pikken ze en ze gaan er dan op letten. Wij Antillianen lijken tolerant, maar we hebben een soort onverschilligheid die elke groep zijn gang laat gaan, maar dat leidt ertoe dat er later uitbarstingen komen.''

Arion probeert af te zwakken dat de verschuiving van de grote politiek naar het individu een breuk is in zijn oeuvre. ,,Het onderwerp was voor mij altijd een beetje vrijblijvend, ook in de politieke romans. Het ging mij niet om de politiek, maar om de consistentie tussen je principes en wat je doet.'' De schrijver bestrijdt dat zijn ideeën over het socialisme zijn veranderd. De figuur Chalie is een socialist zonder medelijden, die vindt dat de mensen zelf de handen uit de mouwen moeten steken. ,,Ik heb altijd al op het standpunt gestaan dat je niets voor mensen kunt doen, als ze zichzelf niet inspannen.''

In het verhaal 'Een daad bij het woord' zegt de kapitalistische Bob dat hij niet in het water zou springen om iemand te redden. Misschien is het wel de bedoeling van de drenkeling om dood te gaan. De arts Thea verfoeit die houding, maar als de kroonluchter op Bob valt, weigert ze te helpen, zodat Bob stikt. Het verhaal is volgens Arion allereerst een onderzoek. ,,Kun je met woorden mensen zover brengen dat ze jou daar misschien ten onrechte aan houden? Ik creëer simpelweg een situatie waarin iemand de moraliteit opzijlegt met een misdadige uitkomst. Thea wordt een misdadiger, maar het is de laatste vrijheid en je hebt voor jezelf consequent gehandeld.''

Vaak klinkt in het werk van Frank Martinus Arion een dubbele houding tegenover Nederland door. In het openingsverhaal 'Lichten' heeft de jonge Arion een geweldig verlangen naar Europa, maar tegelijk twijfelt hij of het er wel zo fantastisch is. Het verhaal eindigt ermee dat hij een Noorse zeeman op Curaçao eten brengt in de nieuwjaarsnacht. Het geeft hem een overweldigend gevoel van macht, een gevoel zoals dat uitstraalt van postkaarten uit Europa met trotse ijsbergen erop. Arion: ,,Wat ik bedoel is de macht van de zachte kracht. In 'Licht' is dat iets typisch Antilliaans: de macht van het kunnen geven. Zoals in het dominospel de winnaar schoenen aan de verliezer geeft. Je voelt je machtig als je goed bent voor iemand die het niet verdient, of die dacht boven je te staan. Macht tegenover een onwetend of arrogant persoon en die macht niet tegen hem uitspreken, maar voor jezelf houden, dat vind ik echt een grote macht.''