IJslandse kunstenaar zorgde voor een ‘hittegolf’ in het museum

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: hittegolf.

In Zuid Europese landen schroeide en brandde de aarde al een paar weken onder de hoge temperaturen, nu is Nederland aan de beurt. Het regent praktische adviezen, maar veel mensen maken zich ook zorgen over het grotere plaatje – het klimaat. Het is moeilijk nog te ontkennen dat de temperatuur op aarde stijgt en dat de mensheid iets moet doen om zichzelf en vooral ook de aarde te beschermen. De gordijnen sluiten tegen de zon is niet meer voldoende.

In 2003 maakte de IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson een kunstwerk dat, kort gezegd, bestond uit een enorme zon, en hij noemde het ‘The Weather Project’: het weerproject. Hij maakte daarvoor een geel scherm in de vorm van een halve cirkel, en plaatste daarachter felle straatlantaarns. Die halve cirkel hing hij bovenin het Tate Modern museum in Londen, in een ruimte van 150 meter lang en 35 meter hoog. Aan het plafond hing Eliasson spiegels. En de kunstenaar verspreidde een beetje waterdamp, zodat het leek of het mistte in het museum.

Psychedelische happening

Eliasson had gehoopt dat de mensen omhoog zouden kijken, en zich zouden verbazen over de verdubbelde grootte van de ruimte. Maar er gebeurde veel meer. Bezoekers kwamen er om hun yoga-oefeningen te doen. De BBC zond een week lang het weerbericht uit vanuit het museum, waarbij de afsluiting steevast was dat in het Tatemuseum de zon nog steeds scheen. En toen de Amerikaanse president Bush Londen bezocht, vormden mensen op de grond de tekst ‘Bush go home’.

Britse kunstcritici waren vol lof, omschreven het als een ‘psychedelische happening’, alsof de bezoekers een schilderij van de Britse landschapsschilder Turner waren binnengelopen en dansten in een gouden oceaan.

Eliasson komt uit IJsland. Als je stilstaat in het IJslandse landschap, zo vertelde de kunstenaar in een interview, zie je geen schaal, je weet niet of iets ver weg is of heel dichtbij. Zodra je begint te bewegen, verandert dat: kleine bergen op de voorgrond bewegen snel, grote bergen ver weg blijven op dezelfde plaats.

In zijn werk wil Eliasson laten zien dat de mens zijn omgeving kan beïnvloeden. “Mijn idee was de ruimte tastbaar te maken”, zei hij. De museumhal was zo groot dat je die normaal gesproken heel moeilijk met je lichaam kon vatten. Doordat er een spiegel op het plafond hing, zagen de mensen zichzelf.

Grote doelen

Als kunstenaar stelt Eliasson grote doelen: hij wil de wereld verbeteren én mensen ervan overtuigen dat ze dat ook kunnen. Vaak heeft die wereldverbetering te maken met het klimaat. Later zou hij bijvoorbeeld ook de ‘Little sun’ bedenken, een ledlamp op zonne-energie. Met de aankoop worden ook lampen beschikbaar gesteld op plekken in de wereld zonder betrouwbare elektriciteit, zodat mensen er kunnen lezen, koken en veilig samenkomen.

Bij The Weather Project liet de kunstenaar de bezoekers vooral nadenken: ‘Wat maakt het uit als ik hier een stap doe? Maakt het uit dat ik in de wereld ben? En maakt het uit wat ik daarin doe?’ Hoe simpel de installatie in het Tate ook was, de betekenis was en is ook nu weer heel actueel.