Honingraatmozaïek met een zevenpuntige ster

Maite Karssenberg
Snijpunt Isfahan
Querido Fosfor; 111 blz.
€ 9,99

Het was tijdens een weekend bij mijn ouders op Texel, dat mijn vader vol trots vanaf zijn zolder naar beneden kwam. Hij is leraar wiskunde, en hoewel hij al jaren in de weer is met islamitische geometrische patronen, had ik daar verder niet zo’n benul van.

Ik was zelf bezig met een scriptie over de 19de-eeuwse feministe Geertruida Agneta Kapteyn-Muysken en juist van plan die scriptie uit te werken tot een biografie. Maar daar stond ineens mijn vader met de mededeling dat hij zelf een uniek patroon had ontworpen met een zevenpuntige ster in een honingraat. Volgens hem was er nooit iemand geweest die deze vormen zo met elkaar had weten te combineren. Hij maakte mij ook nieuwsgierig. Hoe zou het zijn als we met dit mozaïek naar de bakermat van de islamitische geometrische kunst zouden gaan: Isfahan?

VPRO

Ik werkte het idee uit voor een reisverslag van een vader en een dochter die naar Iran gaan met een unieke geometrische vorm, en stuurde dit in voor de VPRO Bagagedragerprijs. Uiteindelijk won ik deze prijs voor talentvolle jonge reisschrijvers. Met het prijzengeld konden we gaan, achttien dagen naar Iran. Eerst zou ik er een digitale longread van maken, maar eenmaal in Iran, mailde schrijver en uitgever Frank Westerman of ik er een boek van wilde maken.

Wiskunde

Ik ben geïnteresseerd in geschiedenis, niet in wiskunde. Maar als je door het museum in Teheran loopt, en door de moskeeën in Isfahan, dan komt de geometrie van de mozaïeken vanzelf tot leven. Ik wilde begrijpen waarom het zo bijzonder is dat patronen in elkaar passen en dat iedere millimeter die een tegel te breed is, het hele patroon in de war kan schoppen. Mijn vaders ogen twinkelden. Voor de moskeeën zijn de mozaïeken een verbeelding van het goddelijke, voor mijn vader tonen ze de universele schoonheid van de geometrie.

Omar Khayyam

In het boek spiegel ik mijn vader aan Omar Khayyam, de Perzische wiskundige en dichter uit de elfde eeuw. Hij kwam naar Isfahan om een sterrenwacht te bouwen, en schreef twee standaardwerken uit de premoderne geometrie nog voor hij 30 was. Hij stelde een nieuwe formulering voor het vijfde postulaat van Euclides voor, de meetkundige wet die stelt dat twee langs elkaar lopende rechte lijnen elkaar nooit snijden. Khayyam keert het om en stelt dat twee naar elkaar toelopende rechte lijnen elkaar onvermijdelijk snijden en in de richting waarin ze convergeren nooit uiteen kunnen lopen. Met de komst van een nieuwe sjah raakte Khayyam uit de gratie en moest hij Isfahan verlaten.

In het Westen kennen wij hem vooral om zijn humanistische poëzie. Khayyam kon spelen en innovatief zijn met figuren. Dat kan mijn vader ook. Dat creatieve blijkt inmiddels zeldzaam te zijn geworden in Irans mozaïekkunst.

Tegels

Er zijn weinig Iraniërs die zich er nog mee bezighouden. Als ze het al doen, dan kunnen ze uitleggen waarom mozaïeken zijn zoals ze zijn. Maar creativiteit voor nieuwe vormen is er nauwelijks meer. Jongeren zien niets meer in het ambacht om deze tegels te maken. Ook in Nederland houdt bijna niemand zich er mee bezig. Anderhalf jaar geleden had het Tropenmuseum een tentoonstelling over Marokko. Mijn vader mocht een workshop geven. Kinderen vonden het prachtig om mozaïeken te maken. Elke badkamer zou ze kunnen gebruiken! Ik hoop dat dit boek, dat dinsdag uitkomt, iets overbrengt van de schoonheid die ik ontdekte.

Lees ook de boekrecensies van Trouw.