Hoe zet je het internet op de foto?

Gaat het over het verbeelden van internet, dan kom je al snel uit bij mensen achter een beeldscherm. Maar dat is voor een fotofestival als Noorderlicht in Groningen te veel een inkoppertje. Veel interessanter vindt curator Wim Melis de vraag: hoe fotografeer je iets dat nauwelijks te fotograferen valt? Dat wil zeggen: hoe fotografeer je de continue stroom dataverkeer in de lucht? En hoe leg je de virtuele samenleving op internet vast, terwijl die zich niet op één fysieke plek bevindt?

Een onzichtbare wereld verbeelden is voor Noorderlicht, vanaf zondag terug in de Oude Suikerfabriek in Groningen, geen nieuwe opdracht, zegt Melis. "Wij hebben ons eerder gericht op verborgen machtspatronen, op globalisering. Ook dat is moeilijk in beeld te brengen. Bij de tentoonstelling 'Data Rush' gaat het over de virtuele wereld naast onze fysieke wereld, die inmiddels bijna net zo echt is."

Toch hoef je op Noorderlicht niet te verwachten antwoord op de vragen te vinden, zegt de curator. Hooguit zie je hoe de fotografen op zoek zijn naar het internet en naar een manier om dat te verbeelden.

Geen weg terug
Overigens begint die zoektocht bij een speciale tentoonstelling over de beginjaren van het web. Vijftien jaar lang kreeg fotograaf Doug Menuez toegang tot de werkkamers van de grote namen - onder wie Apple-topman Steve Jobs en Bill Gates van Microsoft - die in de beginjaren van Silicon Valley bezig waren de wereld te veranderen. Alsof de fotomanifestatie daarmee wil zeggen: vanaf dit punt was er geen weg meer terug.

Wat vervolgens opvalt, is dat de fotografen het internet heel verschillend verbeelden. Zo ziet de één lichtflitsen voor zich, die de stroom woorden op sociale media vertolken. De andere fotograaf ging heel praktisch op zoek naar fysieke plekken van het web. Zoals de Nederlandse fotograaf Arantxa Gonlag met haar project 'Data Diary', waarvoor zij onder meer het strand fotografeerde waar zich vuistdikke onderzeekabels bevinden waardoor gegevens de wereld rondreizen.

Gonlag: "Ik vroeg me af waar mijn data op internet precies heen gaan en hoe die plek eruit ziet. Is het net zoals mijn ladekast met al mijn documenten? Dus besloot ik om bij het begin te beginnen, bij de kabel. De internetkabel die in mijn kledingkast de muur in gaat en vervolgens door mijn flat de straat in splitst, voordat hij ergens op de Noordzee de grens over gaat. Met al mijn informatie."

Melis: "Veel van de foto's op Noorderlicht laten zien hoezeer de fysieke wereld en de virtuele wereld verstrengeld zijn geraakt. Of meer dan dat. Er zijn kunstenaars die met hun foto's zeggen: de virtuele wereld is mijn wereld geworden. Bijvoorbeeld de Spaanse fotograaf Roc Herms, die de screenshots van verschillende apparaten verzamelde en zo de kroniek van zijn digitale leven schrijft."

Noorderlicht geeft daarmee ook een waarschuwing: wat betekent die verstrengeling? Wat doen al die datastromen met onze privacy? En van wie zijn al die data eigenlijk? Een actueel thema, aldus Melis, die gelooft dat deze waarschuwing bij uitstek door kunstenaars moet worden geuit.

Big-Brother-gevoel
Zo nu en dan komt dat erg dichtbij. Zo maakte de Amerikaanse Andrew Hammerand foto's met een beveiligingscamera in een Amerikaans dorp. Melis: "Je denkt dat je je alledaagse leven leidt, dat je je gang kunt gaan, maar in werkelijkheid word je bespied. De fotograaf hoefde daarvoor de beveiligingscamera niet eens te hacken, die was vrij toegankelijk via internet. Die reeks foto's maken het big-brother-gevoel pijnlijk duidelijk."

En de conclusie van de zoektocht van Arantxa Gonlag? "Internet is gemaakt uit lichtflitsen die wij niet zien. In die lichtflits zitten cijfertjes, enen en nullen, een taal die wij niet snappen, maar onze machines wel. Het is een onzichtbaar wereldje dat zich voordoet als een browser, als een mailprogramma, als sociale media. Het is een datastroom met veel maskers, maar het echte gezicht zullen we nooit zien."

Noorderlicht is van zondag tot en met 11 oktober te zien in de Oude Suikerfabriek in Groningen.