Hoe vreemdelingen en vossen in Londen overleven

Het gebeurt ons allemaal weleens dat we even toevallig als vluchtig contact maken met een onbekende. In Aminatta Forna’s roman ‘De paradox van geluk’ overkomt het een man en een vrouw die elkaar op een Londense winternamiddag tegen het lijf lopen als ze Waterloo Bridge oversteken. Geen toeval, want bij Forna is nooit iets toevallig. Elk detail past in het alomvattende web van haar verhaal.

Zo ook deze ontmoeting. Die vormt het startpunt van een idee dat zich steeds nadrukkelijker opdringt: elk wezen, hoe klein of groot ook, is binnen het gemeenschappelijke leefsysteem verbonden met alles en iedereen, actief dan wel passief, ten goede én ten kwade.

Wie zijn die twee vreemdelingen op Waterloo Bridge? Attila is een Ghanese psychiater die in oorlogslanden onderzoek doet naar patiënten met posttraumatische stressstoornis, maar ook naar foutieve diagnoses van schizofrenie bij vluchtelingen en migranten. De Amerikaanse Jean bestudeert het gedrag van vossen die zijn binnengedrongen in stedelijke gebieden. Daarnaast legt ze ‘natuurlijke ruimtes’ aan op terrassen, balkons en daken.

Wanneer Atilla in Londen een congres bijwoont, probeert hij te achterhalen hoe het gaat met Ama, de dochter van Ghanese vrienden van wie haar ouders lange tijd niets hebben gehoord. Via zijn contacten in de medische en juridische wereld komt hij er achter dat de verdwijning van Ama te maken heeft met een actie van de vreemdelingenpolitie. Tijdens haar arrestatie is haar zoontje Tano verdwenen. Dankzij deze verwikkelingen worden we deelgenoot gemaakt van een derde verhaallijn, de actuele en urgente problematiek van de wereldwijde migratie.

Wanneer Attila en Jean elkaar na hun eerste ontmoeting opnieuw tegenkomen, raakt zij betrokken bij de zoektocht naar Tano. Daarbij komt haar netwerk van pas. Bij haar onderzoek naar de routes die vossen door de Londense straten volgen maakt ze gebruik van vrijwilligers, meestal migranten uit West-Afrika die werken als parkeerwachters, veiligheidsmedewerkers of nachtportiers en de stad op hun duimpje kennen. Forna zet ze neer als geharde overlevers die in hun land van herkomst allerlei rampen hebben doorstaan, om hun overlevingsstrijd in Londen voort te zetten.

Rake zinnen

Forna schrijft prachtig, met rake zinnen en trefzekere beelden. Nu eens loopt een vos ‘in een metronomisch drafje’ langs, dan weer blijft het dier staan, ‘hief haar kop en snoof, alsof ze een verschuiving in de luchtmoleculen opmerkte’. Een oude man heeft ‘wenkbrauwen die als zilveren vleugels boven de randen van zijn bril zweefden’, een vrouw lijkt ‘zwakker dan een pasgeboren kalf’.

In het verlengde van de projecten van Attila en Jean komen allerlei interessante vragen aan bod, zoals: “Hoe waren die tropische parkieten in Londen terechtgekomen? Hoe hadden ze hier kunnen overleven, de winters kunnen doorstaan, net als de coyotes toen ze van de westelijke vlakten naar het noorden en het oosten waren getrokken, van droge vlakten naar met sneeuw bedekte bergen, van veertig graden naar vijftien?”

Atilla en Jean komen geleidelijk tot de conclusie dat tegenslag en trauma niet noodzakelijkerwijs tot onherstelbare schade leiden. In lijn met de wetten van de evolutie wordt de soort onder druk eerder sterker dan zwakker.

Forna houdt haar lezers een nuchter en realistisch beeld voor van de schade die we de natuur en elkaar plegen aan te doen. Vreedzaam samenleven is voor haar iets wat gelijke tred moet houden met de 21ste-eeuwse realiteit van globaal verval en herstel, aanpassing en overleving. Als we op zoek zijn naar het geluk moeten we dat niet proberen te vinden in een verloren paradijs, maar door ons aan te passen bij de hedendaagse werkelijkheid.

Met deze prikkelende en goed gestileerde roman sluit Forna aan bij een recent literair genre, dat de metropool verbeeldt als een rijkgeschakeerde biotoop voor lang gevestigde bewoners en nieuwkomers, mensen en dieren, een schijnbaar chaotisch organisme waarin niettemin alles met alles samenhangt en iedereen de ander nodig heeft.

Oordeel: Nuchter en realistisch, rake zinnen, trefzekere beelden.

Aminatta Forna
De paradox van geluk
Vert. Aleid van Eekelen-Benders, Mariella Duindam. Nieuw Amsterdam; 415 blz. € 24,99

Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers. Meer recensies leest u hier.