Hoe houd je een kloof in stand? Kijk naar het VVD-jubileum

Voor het 75-jarig jubileum van de VVD – afgelopen maand gevierd in het DeLaMar Theater – konden bezoekers bronzen, zilveren en gouden toegangsbandjes kopen, voor respectievelijk 40, 60 en 80 euro. Gouden toeschouwers kregen, zo stond op de website, de ‘beste plek’ in het theater, een ‘feestelijke ontvangst’ en een VVD-goodiebag. Bezoekers met een zilveren ticket kregen ‘een goede plek’ en een feestelijke ontvangst, geen goodiebag. Bronzen bezoekers kregen alleen ‘toegang tot het theater’.

Ik vraag me af hoe ze die feestelijke ontvangst hebben vrijgehouden van bronzen bezoekers en ook hoe de niet-feestelijke ontvangst eruit zag. Het concept doet denken aan de rij voor een vliegtuig, waar leden van een membersclub als eerste in mogen gaan staan. De vraag blijft wat je hebt aan zo’n privilege – je staat alleen maar langer te wachten; uiteindelijk zitten we allemaal in diezelfde Transavia-vlucht.

Wie is er beter af dan de rest van de zaal?

De gouden VVD-­tickets waren als eerste uitverkocht. De reden hiervoor heeft vermoedelijk niet veel te maken met de goodiebag. Waar veel VVD’ers wel warm voor zullen lopen, is de kans te laten zien dat jij ­beter af bent dan de rest van de zaal. Zo’n gouden bandje profileert jou als kapitaalkrachtiger dan de rest. Precies dit soort individualistisch, neoliberaal gedrag is wat een partij als de VVD propageert.

Ons bewustzijn wordt gevormd door twee perspectieven die elkaar afwisselen: de waarneming van de wereld om ons heen en de perceptie van onszelf als bezien van buitenaf. Je hoeft geen psycholoog te zijn om te constateren dat dat tweede perspectief bij veel mensen momenteel de overhand krijgt, aangejaagd door het idee dat ­iedereen zijn eigen potentie moet waarmaken en het aanbod van platforms waarop we die waargemaakte potentie tentoonstellen.

Het gaat veel over haves en havenots de laatste tijd en over het idee dat de eerste groep wel wat zou mogen inleveren ten behoeve van de tweede. Wat onderbelicht blijft in deze discussie is dat we in een politiek klimaat leven dat mensen aanzet alleen maar aan zichzelf te denken, en de ­manier waarop anderen hen zien. We leven in een aandachtseconomie die ons zozeer aanspoort onszelf te profileren als have, dat havenots zich niet meer als zodanig willen uitspreken.

Omringd door gouden tickets

Gevolg zie je in een documentaire als De Kloofdichters, waarin een moeder beschrijft dat ze zich zo schaamt omdat ze geen taxi kan betalen om haar zoon mee te nemen uit het ziekenhuis, dat ze hem – nog half onder narcose – op haar rug naar huis tilt. Wie het gevoel heeft omringd te zijn door gouden tickets, durft zichzelf niet bekend te maken als bronzen bandje – laat staan als iemand die überhaupt geen bandje heeft.

Onlangs werd Bernard Arnault aangewezen als rijkste man ter wereld. Arnault is baas van Louis Vuitton, Dior, Hennessy – handelaar in universele have-symbolen; gouden bandjes-makelaar.

Dit nieuws maakt duidelijk wat het VVD-jubileum in het klein laat zien: zolang elites vooral bezig zijn zichzelf te positioneren, wordt het lastig kloven dichten.