Hoe ga je verder na een moordpartij op school?

Twee Amerikaanse ouderparen zijn hun zoons kwijt. De ene zoon doodde de andere tijdens een schietpartij op school. Valt erover te praten? In de indrukwekkende film Mass proberen ze het.

Het gaat er ongemakkelijk aan toe in het kleine kerkje ‘ergens in Amerika’ waar de speelfilm Mass zich afspeelt. Dat begint al voordat de vier hoofdpersonen arriveren. Judy van de kerk zet tafels en stoelen klaar, water, bagels, tissues. En vraagt zich dan tobberig af of dat niet een beetje té is. Kendra arriveert, een ongeduldige sociaal werker, die meteen een aanmerking heeft over de hoorbare pianoles een verdieping hoger.

Er moet stilte zijn. Want straks komen er vier mensen die uit alle macht zullen proberen naar elkaar te luisteren. Wat niet vanzelf gaat nu twee van hen een zoon moeten missen, door schoten, gelost door de zoon die de andere twee op de wereld hebben gezet.

Ongemakkelijk is het dus wanneer die twee ouderparen elkaar even later begroeten, zes jaar na dat drama. En dat wordt maar bij vlagen beter terwijl je als kijker geboeid hun botsing volgt, en je afvraagt of het deze mensen zal helpen een ramp te verwerken die het menselijk incasseringsvermogen te boven gaat.

Moordpartij

Het gebeurt bijna elke dag dat er op of bij een Amerikaanse school een wapen wordt getrokken. Dat stelt Everytown for Gun Safety, een door onder andere Michael Bloomberg gefinancierde actiegroep die informatie en argumenten verzamelt om Amerika ertoe te bewegen om vuurwapens strenger te reguleren. Die incidenten halen bijna nooit het nieuws.

Maar hier hebben we het over een ‘mass shooting’, een schietpartij waarbij meerdere mensen gewond raakten of om het leven kwamen. Vandaar de naam van de film, Mass, al doet die in eerste instantie aan een rooms-katholieke mis denken. Van dat soort aanvallen zijn er bijna twee per dag, maar als het op een school gebeurt, maakt het nog indruk.

Amerikanen weten waarover je het hebt als je de Sandy Hook lagere school in Newtown, Connecticut noemt, want daar schoot in 2012 een man van 20 jaar 26 mensen dood, onder wie 20 kinderen van 6 en 7 jaar. Of de Stoneman Douglas middelbare school in Parkland, Florida, waar in 2018 een 19-jarige jongeman 17 mensen doodschoot, onder wie 14 leerlingen.

Het elfde slachtoffer

Om zo’n soort (fictieve) moordpartij draait het in Mass. Onder de tien slachtoffers was Evan, de zoon van Jay en Gail. Grimmig en kwetsbaar tegelijk zitten die twee (meer dan overtuigend gespeeld door Martha Plimpton en Jason Isaacs) tegenover Linda en Richard (al even goede prestaties van Ann Dowd en Reed Birney). Hun zoon Hayden loste al die schoten, inclusief het laatste, dat hemzelf trof. Zijn vader Richard noemt hem koppig het elfde slachtoffer.

Hayden werd gepest op school, maar haalde ook goede cijfers. Dat maakte het gemakkelijker om te denken dat het toch wel best met hem ging. Was het verkeerd om te verhuizen terwijl hij dat niet wilde? Waar ze naartoe gingen was de tuin kleiner, twijfelt Linda, die bood hem minder vrijheid. Maar het huis was groter, werpt Richard tegen. Het is de echo van een discussie die ze al honderden keren gevoerd moeten hebben. “Het was een fijn huis”, houdt Richard vol. “Ja hoor, dat was het”, geeft Linda toe. Ze zijn niet meer getrouwd.

Jay en Gail zijn dat nog wel, en samen drukken ze die andere ouders in de verdediging. De pijpbom die Hayden al een keer maakte, de eerste keer dat hij niet alleen suïcidale, maar ook moordzuchtige gedachten bekende: hadden alle seinen niet op rood moeten staan? Had er niet kunnen worden ingegrepen voor hij al die levens vernietigde, inclusief die van deze vier ouders? Linda: “Dat deed hij. Maar de liefde die we hadden was echt. De waarheid is dat we dachten dat we goede ouders waren. En op een afschuwelijke, verwarrende manier denken we dat nog steeds.”

Ouderliefde blijft. Richard vertelt hoe ze moesten bedelen om een plek om hun zoon te begraven.

Wiens schuld?

Hoe veel makkelijker is het om dat allemaal niet te weten, en te concluderen dat, als je de directe schuldige niet kunt straffen, de ouders prima plaatsvervangers zijn. In het niet-fictieve Amerika gebeurt dat niet vaak na een schietpartij op school, maar vorig jaar besloot een aanklager in Detroit dat er ruimschoots aanleiding toe was. De 15-jarige Ethan Crumbley had in november een pistool mee naar school genomen en vier leerlingen doodgeschoten. Zeven mensen raakten gewond.

Formeel was het pistool van zijn vader - een vijftienjarige mag in Michigan geen vuurwapen bezitten. Maar zijn volgers online wisten wel beter. ‘Ik heb net mijn nieuwe pracht gekregen’, liet hij op internet trots weten, met een foto erbij van het 9mm Sig Sauer pistool. Een dag later was het de beurt aan zijn moeder, die liet zien hoe ze samen met Ethan zijn kerstcadeau uitprobeerde op de schietbaan.

Op dat familiegeluk volgden alarmsignalen. Een tekening die Ethan op school maakte van een vuurwapen en bloedende slachtoffers, met opmerkingen erbij als ‘Mijn leven is niets waard’ en ‘De gedachten houden niet op. Help me.” De school wilde hem naar huis sturen, maar zijn ouders hielden dat tijdens een gesprek op school tegen. Ze vertelden niet dat hij een pistool bezat. Ze gingen weer weg, en korte tijd later opende hun zoon het vuur.

Dood door schuld

Ethan zelf overleefde de schietpartij en wordt misschien niet gestraft – zijn advocaten gaan proberen hem vrijgesproken te krijgen op grond van ontoerekeningsvatbaarheid. Maar zijn ouders zitten ook vast en zijn aangeklaagd voor dood door schuld. Of een jury daarin mee zal gaan, is de vraag. De aanklagers zullen moeten bewijzen dat ze wisten dat hun zoon moorddadige plannen met dat pistool had.

Misschien gaat er dus niemand boeten voor die elf slachtoffers. Dat is onbevredigend, maar als het om vuurwapens gaat ook tamelijk gebruikelijk in de VS. In februari werd in Florida nog een ex-politieman vrijgesproken, nadat hij bij een ruzie in een bioscoop met popcorn werd bekogeld en terugkaatste met een echte kogel. De 71-jarige man voelde zich terecht bedreigd door zijn jongere, fittere tegenstander, oordeelde de jury.

Sinds 2005 is het bovendien niet meer mogelijk om een bedrijf aansprakelijk te stellen voor een massamoord die begaan werd met een door dat bedrijf gemaakt of geleverd vuurwapen. Op aandringen van de machtige wapenlobby nam het Congres in dat jaar de ‘Wet op de bescherming van rechtmatige handel in vuurwapens’ aan, die dat soort claims in de meeste gevallen uitsluit.

Misleidende reclame

Maar niet in alle gevallen. Eerder dit jaar behaalde een groep ouders van doodgeschoten leerlingen van de Sandy Hook school een grote overwinning op vuurwapenfabrikant Remington. Hun advocaten vonden een maas in de wet: bij het promoten van de Bushmaster, een aanvalsgeweer in militaire stijl, zou Remington een wet van de staat Connecticut hebben overtreden die consumenten beschermt tegen misleidende reclame. Met slogans als ‘je hebt je bewijs van mannelijkheid weer terug’ zou het bedrijf de geweren expliciet hebben aangeprezen als geschikt om andere mensen mee te intimideren of doden.

Voor wetten van de afzonderlijke staten maakt de landelijke wet een beleefde uitzondering. En gezien die wet in Connecticut was de eis om schadevergoeding dus rechtsgeldig, besloot een rechtbank in 2021, een oordeel dat tot aan het Hooggerechtshof in stand bleef. De verzekeraars van Remington schikten de zaak voor 73 miljoen dollar. Bovendien, en dat vonden de ouders nog veel belangrijker, zal het bedrijf inzage geven in interne documenten die beschrijven wat het allemaal deed om vuurwapens aan de man te brengen.

Schokkende ontknoping

Jay, de vader van de omgekomen Evan in Mass, voerde ook actie om het wapengeweld in de VS in te dammen. Richard bewondert dat, maar laat ook doorschemeren dat hij Jays doel niet deelt: “Er zijn zoveel factoren.” Jay hekelt dat argument: “Dat is wat ze altijd zeggen, maar het is een drogreden. Om de aandacht af te leiden: kijk niet naar de vuurwapens, het probleem zit verderop, bij psychische problemen. Alsof we niet aan allebei iets kunnen doen. Het is beledigend.”

Er dreigt een patstelling, die de moeder van de schutter doorbreekt met een typisch Amerikaanse zet: “Vertel me een verhaal over Evan.” Er komen mooie herinneringen voorbij, foto’s, gelach door tranen heen. Maar daarbij blijft het niet. Debuterend regisseur Fran Kranz trapt niet in de valkuil van een zoet einde en heeft een rauwe, schokkende ontknoping in petto.

Als de vier daarna afscheid van elkaar nemen, begint tot frustratie van de tobberige kerkmedewerkster het koor te oefenen. Jay, die eerder zei niet religieus te zijn, staat als aan de grond genageld. Meerstemmig galmt het door de kerk: ‘Wij delen elkanders zorgen, elkaars lasten nemen wij aan. En vaak drupt voor de ander neer, van meeleven een traan.’

Missa est.

Mass is te zien op 10, 13 en 16 april in Pathé Buitenhof in Den Haag.

Lees ook:

Indiase vrouwen zonder kaste laten zich niet kisten

Khabar Lahariya is de enige Indiase krant die volledig door vrouwen wordt gerund. De meesten zijn ook nog eens Dalit, kasteloos. En zeer strijdlustig, zo laat Writing with Fire zien.